Nguyên nhân đột quỵ trong thể thao ở vận động viên và cách phòng tránh

Các vận động viên chuyên nghiệp (VĐVCN) thường được coi là đại diện cho sức mạnh thể chất của nhân loại với sức mạnh, độ dẻo dai của cơ bắp kèm theo một hệ thống các cơ quan với chức năng vô cùng tuyệt hảo như tim mạch, hô hấp, thần kinh.

Tuy nhiên, khi đang vận động ở cường độ cao hơn rất nhiều so với giới hạn bình thường, nhiều VĐV đã bị đột quỵ ngay tại đấu trường, ví dụ điển hình nhất gần đây là cầu thủ Fabrice Muamba đã gục xuống sân do biến cố tim mạch trong trận đấu ở giải ngoại hạng Anh giữa hai đội Tottenham và Bolton và VĐV bơi lội vô địch thế giới người Na Uy Alexander Dale Oen đột tử trong phòng tắm...

Nguyên nhân đột quỵ trong thể thao

Có lẽ nguyên nhân gây đột quỵ hàng đầu ở các VĐVCN đó là các biến cố do tim mạch. Trong một thống kê được đăng trên tạp chí New England Journal of Medicine (Mỹ), trong tổng số 387 VĐVCN đột tử, 95% các trường hợp (369/387) có nguyên nhân do tim mạch.

Các nguyên nhân đột quỵ do bệnh lý tim mạch có sẵn được phát hiện khi mổ tử thi là bệnh lý cơ tim phì đại (102 trường hợp) các bất thường mạch vành bẩm sinh (53 trường hợp) phì đại thất trái không xác định được nguyên nhân (29 trường hợp) viêm cơ tim (20 trường hợp) vỡ phồng động mạch chủ (hội chứng marfan 12 trường hợp) loạn nhịp có liên quan đến bệnh lý cơ tim phì đại thất phải (11 trường hợp) cầu nối mạch vành (11 trường hợp) hẹp van động mạch chủ (10 trường hợp) bệnh lý xơ vữa mạch vành (10 trường hợp) bệnh cơ tim giãn (9 trường hợp)thoái hóa nhầy van hai lá (9 trường hợp)có 16 trường hợp bị đột quỵ do các nguyên nhân tim mạch khác như suy tim cấp, hội chứng QT kéo dài, bệnh Sarcoidosis cơ tim.

Một số nguyên nhân đột quỵ trong thể thao. A và B: bệnh cơ tim phì đại, C: viêm cơ tim, D: bệnh cơ tim giãn, E: bệnh cơ tim thất phải gây loạn nhịp, F: bệnh xơ vữa sớm động mạch vành

Nguyên nhân gây đột quỵ do chấn thương tim cũng thường gặp. Các tổn thương tim có thể trực tiếp tại cơ tim gây vỡ tim, tràn máu màng ngoài tim. Tổn thương gây loạn nhịp hoặc ngừng tim thường là do những kích thích va đập quá mạnh và đột ngột vào vùng thượng vị  hoặc trực tiếp vào vùng trước tim (đám rối dương - commotio cordis). Tổn thương kiểu này hay gặp ở các vận động viên võ thuật, bóng chày, khúc côn cầu. Một kích thích trực tiếp quá mạnh lên cơ tim sẽ giống như một cú sốc điện, nếu gặp đúng vào giai đoạn dễ bị đả kích ở giai đoạn tái cực điện học của tim sẽ gây loạn nhịp hoặc ngừng tim tức thì.

Các nguyên nhân gây đột quỵ khác ít gặp hơn đó là: cơn hen phế quản cấp tràn khí màng phổi có van, sử dụng các chất ma túy như cocain vỡ phình mạch não. Các nguyên nhân này chiếm khoảng 15% các trường hợp và có thể gây tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.

Những nguy cơ khi luyện tập hoặc thi đấu với cường độ cao

Khi vận động ở cường độ cao và kéo dài, toàn bộ quá trình chuyển hóa của cơ thể tăng cao kéo theo nhu cầu về năng lượng và lượng ôxy cần cung cấp tăng lên. Điều này sẽ dẫn đến việc tăng công suất làm việc của các cơ quan trong cơ thể, đặc biệt là hệ tuần hoàn và hô hấp Đối với những người đã có sẵn bệnh lý tim mạch (mà chưa được phát hiện), sự gắng sức quá mức sẽ dẫn đến đột quỵ do suy tim cấp do khởi phát các rối loạn dẫn truyền như hội chứng brugada hội chứng QT kéo dài nhồi máu cơ tim cấp...

Đột quỵ trong bóng đá

Đối với những người không có bệnh lý tim mạch, gắng sức kéo dài cũng có thể gây các tổn thương như dày thất trái thoái hoá và phì đại các sợi cơ tim. Một nghiên cứu cho thấy, có khoảng 15% các VĐV luyện tập thường xuyên với cường độ cao có dấu hiệu giãn thất trái hoặc dày vách liên thất mặc dù chức năng tim vẫn trong giới hạn bình thường. Ngoài ra, khi chụp cộng hưởng từ trên 40 VĐV khác cũng thấy có phì đại và tổn thương các sợi cơ tim và trong nhiều trường hợp, các tổn thương này là không hồi phục.

Khi gắng sức quá mức cũng là yếu tố khởi phát cho các bệnh lý ở phổi như hen phế quản gây vỡ các kén khí phế nang dẫn đến tràn khí màng phổi. Các thương tổn khác cũng có thể xảy ra như vỡ dị dạng mạch não, vỡ phình động mạch chủ

Phòng tránh được không?

Nhìn chung, trừ một số trường hợp bất khả kháng, đột quỵ ở VĐVCN hoàn toàn có thể phòng tránh được nếu tuân thủ các quy định như khám sàng lọc phát hiện các bệnh lý tim mạch, hô hấp sẵn có, có một chế độ tập luyện hợp lý dinh dưỡng tốt, tránh sử dụng các chất ma túy (rượu bia cocain), các chất doping, tuân thủ đúng các quy định về bảo hộ trong khi thi đấu, tập luyện, bảo đảm một chế độ khám định kỳ đều đặn và tư vấn tập luyện cho các VĐVCN do các thầy thuốc chuyên khoa giỏi đảm nhiệm, và cuối cùng nên tránh gắng sức quá mức vì trong nhiều trường hợp, sức chịu đựng của con người là có hạn, nếu vượt quá sẽ gây hậu quả khôn lường.