Báo động tình trạng lạm dụng thuốc giảm đau opioid có thể gây nguy hiểm mà bạn chưa biết tới

Các loại thuốc nhóm opioid chủ yếu được sử dụng để giảm đau nội tạng, đặc biệt là giảm đau do ung thư. Chúng cũng được sử dụng để giảm ho, chống tiêu chảy… Vì vậy, ngay tại các nước có nền y học phát triển với hệ thống y tế được quản lý chặt chẽ thì thuốc vẫn dễ bị lạm dụng và gây ra những hậu quả nghiêm trọng. Bài viết dưới đây báo động về tình trạng sử dụng opioid và bài học cho chúng ta trong việc quản lý sử dụng thuốc này.

Lạm dụng opioid - trường hợp sức khỏe khẩn cấp tại cộng đồng

Năm 2015, Báo cáo sử dụng thuốc hàng năm của châu Âu ghi nhận 330.445 trường hợp nguy cơ cao lạm dụng thuốc giảm đau opioid ở Anh - con số cao nhất ở châu Âu.

Theo Hiệp hội nghiên cứu sức khoẻ cộng đồng nước này, tỷ lệ bệnh nhân trong “Dữ liệu liên kết nghiên cứu thực hành lâm sàng” đã được kê đơn opioid tăng gấp đôi trong giai đoạn 2000 và 2012. Số liệu từ Cơ quan y tế quốc gia Anh (NHS) cho thấy: số bệnh nhân nhập viện vì dùng quá liều thuốc giảm đau opioid đã tăng gần gấp đôi trong giai đoạn 2005-2006 và 2016-2017.

Theo số liệu của của Văn phòng thống kê quốc gia Anh, năm 2016 ghi nhận 58 trường hợp tử vong liên quan đến fentanyl và 75 trường hợp tử vong liên quan đến oxycodone ở Anh và xứ Wales so với 34 và 51 trường hợp tử vong tương ứng được ghi nhận vào năm 2015. Số lượng ca tử vong liên quan đến tramadol đã giảm 12%: từ 208 ca tử vong trong năm 2015 còn 184 ca tử vong vào năm 2016, điều này đến từ sự kiện phân loại tramadol vào nhóm C trong Đạo luật sử dụng thuốc 1971 được cập nhật vào tháng 6 năm 2014.

Tại Hoa Kỳ, sau báo cáo tạm thời của Ủy ban chống lạm dụng thuốc và khủng hoảng opioid, mới đây Tổng thống Donald Trump đã phải tuyên bố vấn nạn lạm dụng opioid ở nước này là “một trường hợp khẩn cấp về sức khoẻ cộng đồng”. Bởi các chuyên gia ước tính có 142 ca tử vong do opioid ở Hoa Kỳ mỗi ngày.

Scotland cũng là một trong những điểm nóng về vấn nạn lạm dụng opioid tại châu Âu. Theo thống kê của National Records of Scotland, trong tổng số 867 ca tử vong do dùng thuốc vào năm 2016, 765 ca có liên quan đến opioid. Con số này trong năm 2015 là 606. David Liddell, Giám đốc điều hành Scottish Drugs Forum (Diễn đàn về Dược phẩm của Scotland) xác nhận tình trạng này: "Việc sử dụng thuốc giảm đau opioid và benzodiazepine vẫn luôn là vấn nạn tại Scotland.

Vì sao opioid bị lạm dụng?

Trong báo cáo “Lạm dụng thuốc kê đơn” của mình, Harry Shapiro - Giám đốc DrugWise – kênh dịch vụ, thông tin thuốc trực tuyến uy tín tại Anh cũng đã nhận định: tình trạng lạm dụng opioid tại Anh chưa được nghiên cứu một cách đầy đủ mặc dù đây là quốc gia mua bán và sử dụng opioid nhiều nhất châu Âu. Thông qua những bằng chứng ông thu được, tình trạng này được giải thích bởi 2 nguyên nhân chính. Một là, bác sĩ và các chuyên gia y tế chưa được đào tạo đúng mức độ và họ thiếu thời gian thực hiện đánh giá rủi ro về nguy cơ lạm dụng opioid của bệnh nhân trước khi tiến hành kê đơn thuốc. Một số đối tượng bệnh nhân dễ có nguy cơ lạm dụng thuốc chẳng hạn như: thiếu kinh tế, có vấn đề về tâm thần hay tiền sử lạm dụng thuốc. Hai là,sự theo dõi thường xuyên tình trạng bệnh nhân trong suốt quá trình điều trị còn chưa đầy đủ.

Thực chất tác dụng của opioid

Tiến sĩ Barry Millercho - Trưởng khoa thuốc giảm đau của Trường Hoàng gia Anh cho rằng: Opioid được xem như phương tiện hữu ích để giải quyết đau ngắn hạn và trung hạn. Từ đó dẫn tới việc sử dụng thuốc lâu dài mà không có giá trị điều trị và kèm theo những phản ứng phụ đáng kể.

Tuy nhiên, bên cạnh nguy cơ lạm dụng thuốc và những tác dụng phụ đi kèm, hiện có rất ít bằng chứng cho thấy opioid có hiệu quả đối với các loại đau kéo dài. PGS.TS.DS.Roger Knaggs, Bệnh viện đại học Nottingham, (Anh) cho biết: Mặc dù opioid được xem là một trong những loại thuốc giảm đau có hiệu quả nhất đối với đau cấp tính hoặc đau vào giai đoạn cuối của bệnh ung thư nhưng hiện nay có rất ít các nghiên cứu lớn về hiệu quả của opioid trên các loại đau kéo dài. Hầu hết các nghiên cứu đều có thời gian tương đối ngắn (3-4 tháng) và chỉ có hiệu quả khiêm tốn. Nhưng lại có bằng chứng rõ ràng về sự gia tăng nguy cơ, đặc biệt ở liều cao.

TS.Heather Wallace - Chủ tịch hội đồng quản trị của tổ chức từ thiện Pain Concern, chuyên hỗ trợ các bệnh nhân chống lại những cơn đau cho rằng: Điều trị đau là một quyền cơ bản của con người nhưng thuốc giảm đau không có nhiều hiệu quả cho chứng đau mãn tính. Opioid chỉ giúp giảm đau hiệu quả tối đa khoảng 30% các trường hợp. Và thuốc giảm đau chỉ đạt hiệu quả nhất khi bệnh nhân được kết hợp với những liệu pháp khác trong quá trình quản lý cơn đau. TS.Barry Miller cũng cho rằng các bệnh nhân khác nhau nhận được lợi ích từ opioid khác nhau. Một số bệnh nhân nhận được nhiều lợi ích nhưng nhiều người khác hầu như không có lợi.

Cách nào quản lý sử dụng  opioid?

Theo TS.Barry Miller, không có các tiêu chuẩn lâm sàng cố định để hướng dẫn các bác sỹ kê đơn opioid. Tuy vậy, nếu tiếp cận một cách đúng đắn về việc kê đơn thuốc và thường xuyên đánh giá kết quả điều trị, bệnh nhân hoàn toàn có thể dùng opioid mà còn tránh được tình trạng lệ thuộc, lạm dụng hay gây nghiện.

Đồng tình với quan điểm này, TS.Heather cho rằng: các nguyên tắc kê đơn cơ bản cần được thiết lập ngay từ đầu và các bác sĩ cần phải nâng cao nhận thức về vấn đề tự quản lý và vai trò của nó trong hỗ trợ các bệnh nhân đau mãn tính.

Ngoài ra, mọi nhân viên y tế đều có vai trò quan trọng trong tiến trình giải quyết khủng hoảng opioid và dược sĩ là một phần không thể thiếu. TS.Barry Miller phân tích: Các dược sĩ có kiến ​​thức chuyên môn về các loại thuốc đang được kê đơn, họ có thể nhận định về sự thích hợp của phối hợp thuốc được chỉ định hay khoảng thời gian sử dụng thuốc được khuyến cáo. Từ đó, họ có thể thảo luận trực tiếp với bác sĩ kê đơn về tính đúng đắn của đơn thuốc.