Những điều cần làm khi ngộ độc so biển trong mùa hè

Theo Cục vệ sinh an toàn thực phẩm (Bộ Y tế) trong thời gian gần đây, tại một số địa phương vùng biển của Việt Nam có ghi nhận các trường hợp ngộ độc do 'cố tình' sử dụng thịt so biển để làm thức ăn dù biết rằng so biển chứa độc tố gây ngộ độc rất nghiêm trọng.

Hiện nay, khi mùa du lịch biển đang vào chính vụ, nên những khách đi du lịch đến vùng biển nên chú ý trong ăn uống để tránh bị ngộ độc so biển.

Ngộ độc do nhầm lẫn so biển sang sam biển

Sam biển, so biển là động vật giáp xác thân mềm, sống ở biển. Trên thế giới họ Sam (Xiphosuridae) có 4 loài, còn ở Việt Nam chỉ có 2 loài là sam biển (Tachypleus tridentatus) và so biển (Carcinoscorpius rotundicauda).

Ở Việt Nam cũng như trên thế giới từ trước đến nay, chưa có trường hợp nào ngộ độc chết người do ăn sam biển nhưng nhiều trường hợp ngộ độc chết người do ăn so biển đã được ghi nhận. Nguyên nhân các trường hợp mắc đa số là do cố tình ăn và một số trường hợp do nhầm so biển là sam biển dùng so biển để chế biến món ăn

Sam biển thường sống ở các dải cát tại khu vực có thủy triều cao. Đuôi sam biển có gờ mặt lưng, hình tam giác. Sam biển sống thành từng cặp. Mỗi cặp sam làm tổ đều sinh sống kiểu một vợ một chồng và sống cùng nhau cho đến hết đời. Mỗi cặp sam đẻ nhiều trứng Sau khi đẻ trứng sam cái bò đi nơi khác. Trứng được phát triển thành ấu trùng, sam con và thành sam trưởng thành. Sam biển được khai thác, buôn bán tại và sử dụng làm thực phẩm như một loại hải sản.

So biển thường sống ở ven biển với môi trường sinh sống thiết yếu là các lạch nước ngọt So biển có hình hài rất giống sam biển, nhưng kích thước nhỏ hơn sam biển và không đi theo thành từng cặp. Chiều dài thân của so biển thường khoảng 20 - 25 cm (không kể đuôi), toàn thân màu xanh nâu đậm, đuôi không có gờ mặt lưng, tiết diện cắt ngang của đuôi có dạng hình trứng hay tròn.

Độc tố của so biển có thể gây tử vong

Độc tố của so biển là Tetrodotoxin (như độc tính của độc tố ở cá nóc), tan trong nước, không bị nhiệt phá huỷ (nấu chín hay phơi khô, sấy, độc chất vẫn tồn tại). Chất độc này có thể bị phân huỷ trong môi trường kiềm hay a-xít mạnh.

Tetrodotoxin cho vào dung dịch HCl (a-xít Clohydric) 0,2-0,3% sau 8 giờ mới bị phân huỷ; hoặc đun sôi (100oC) thì sau 6 giờ mới giảm được một nửa độc tính; chỉ phá hủy hoàn toàn độc tính phải đun sôi ở 200oC trong 10 phút.

Tetrodotoxin (TTX) C11 H17 O8 N3 là chất độc thần kinh, rất độc, gây tử vong cao, chất này cũng được phân lập từ một số loại vi khuẩn như Epiphytic bacterium, Vibrio species, Pseudomonas species (Yasumoto 1987), ở da và nội tạng con sa giông, kỳ nhông, bạch tuộc vòng xanh, cóc, cá nóc…

Độc tố tetrodotoxins, là một độc tố thần kinh mạnh, có khả năng gây liệt cơ hô hấp, ngưng thở, gây tử vong nhanh với liều độc rất thấp (LD50 theo đường miệng đối với chuột nhắt là 334 μg/kg). Hiện nay chưa có thuốc giải độc.

Triệu chứng bị ngộ độc do độc tố của so biển

Triệu chứng ngộ độc so biển thường xuất hiện sau khi ăn từ 30 - 60 phút. Các triệu chứng này cũng tương tự như khi bị ngộ độc thực phẩm khác, bao gồm: cảm giác tê môi, miệng, tay, chân và quanh vùng môi miệng; trạng thái thần kinh li bì, lơ mơ; toàn thân biểu hiện mệt; khó thở huyết áp hạ...

Xử trí ngộ độc khi ăn phải so biển

Phát hiện có dấu hiệu sớm (còn tỉnh táo): cần gây nôn chủ động; chuyển bệnh nhân nhanh chóng đến cơ sở có điều kiện về hồi sức cấp cứu (bệnh viện).

Chống rối loạn tim mạch hô hấp thần kinh và tiết niệu bằng dịch truyền thuốc điều trị triệu chứng, thở ô xy, thở máy nếu suy hô hấp máy tạo nhịp thuốc lợi tiểu lọc thận tùy theo biểu hiện của bệnh.

Để tránh ăn so biển dẫn đến ngộ độc Cục An toàn thực phẩm khuyến cáo:

Tuyệt đối không được dùng so biển làm nguyên liệu thực phẩm dưới bất kỳ hình thức nào, dù chi là một lần.

Tuyên truyền giáo dục cho ngư dân loại bỏ so biển khi đánh bắt hải sản và tuyệt đối không kinh doanh so biển.

Tăng cường giám sát, kiểm soát an toàn thực phẩm trong đánh bắt, kinh doanh và tiêu dùng thủy hải sản.

Tập huấn, đào tạo nhân viên y tế ở các tuyến để nâng cao năng lực hệ thống y tế trong việc chẩn đoán, cấp cứu và điều trị ngộ độc thực phẩm do độc tố so biển.