Cách chăm sóc và điều trị chứng sa sút trí tuệ ở người cao tuổi

Sa sút trí tuệ (SSTT) được xác định bằng suy giảm trí nhớ, mất khả năng phán đoán, rối loạn định hướng và rối loạn nhận thức. SSTT có thể gặp ở lứa tuổi trung niên hoặc sớm hơn do hậu quả của thiếu ôxy, chấn thương, nhiễm khuẩn, khối u và các bệnh thần kinh  như Parkinson. SSTT không chỉ là vấn đề của các thầy thuốc mà còn là vấn đề của toàn xã hội.

Sa sút trí tuệ - Nỗi khổ cần được cảm thông

Biểu hiện của SSTT  khác nhau tùy theo từng bệnh nhưng triệu chứng chung của SSTT bao gồm các thay đổi về trí nhớ trí tuệ hành vi và nhân cách. Một số người già than phiền về chứng hay quên, suy nghĩ không rành mạch.

SSTT thường dẫn đến vệ sinh kém, sử dụng các trang thiết bị thiếu an toàn, nhầm lẫn trong chi tiêu và đi lang thang, hay lặp lại các câu hỏi. Rối loạn giấc ngủ ban đêm và các rối loạn hành vi gây khó khăn cho việc điều trị và săn sóc: kích động, kêu la ầm ĩ, chống đối khi tắm giặt và thay quần áo. Giải tỏa bản năng tình dục đòi hỏi quan hệ tình dục với những người không phải vợ (chồng)... Biểu hiện bên ngoài của người bệnh có thể rất khác nhau, người sống một mình rất luộm thuộm, những người khác được chăm sóc nuôi dưỡng chu đáo. Người bệnh thường che giấu sự suy giảm nhận thức trong một thời gian dài, vì vậy nhiều người vẫn cho rằng người bị lú lẫn nhẹ vẫn có thể tự quản lý cuộc sống của mình.

Một triệu chứng khá phổ biến khác là rối loạn định hướng về thời gian, người bệnh thường cho sự nhầm lẫn về thời gian  là do họ đã nghỉ hưu, do nghe nhìn kém và do cách biệt với xã hội, đôi khi họ không phân biệt được ngày đêm, sáng chiều, không biết thứ, ngày, tháng. Rối loạn định hướng về không gian ít bị bộc lộ nếu người bệnh vẫn sống ở một nơi cố định trong nhiều năm. Người bệnh có thể lo âu kích động, rối loạn nặng cảm xúc và cơ thể nếu bị đòi hỏi vượt quá khả năng đáp ứng của người bệnh. Về sau kích động thường diễn ra vào buổi chiều tối và ban đêm. 5% số người bệnh SSTT có trầm cảm điển hình kèm theo, đặc biệt SSTT do bệnh mạch máu bệnh Parkinson và các bệnh thần kinh khác.

Các biểu hiện trầm cảm

Thu mình khỏi các hoạt động xã hội, kích động, khóc lóc mất ngủ ăn không ngon miệng. Những người già bị lú lẫn, trầm cảm nhìn vẻ lo âu buồn phiền và có cảm giác bất hạnh. Về ngôn ngữ có các khó khăn trong chọn từ. Nội dung tư duy đơn giản, rời rạc và lặp đi lặp lại. Ở giai đoạn tiếp theo, người bệnh SSTT có các triệu chứng tư duy sai lệch, ảo giác và hoang tưởng. Khi đồ dùng để một chỗ không nhớ ra được, người bệnh thường cho rằng đã bị ăn cắp. Các lệch lạc tư duy đó thường ổn định lại khi đồ đạc đó đã được tìm thấy. Một số trường hợp khác, vợ (chồng) được coi là kẻ giả dạng, bố mẹ đã chết từ lâu được nghĩ là đang còn sống, những người hàng xóm bị tố cáo là nhòm ngó tài sản, đồ đạc của người bệnh. Các ảo giác có thể xuất hiện nhiều dạng song ảo thị là phổ biến nhất, thường ảo thị về trẻ con và các động vật. Các ảo thị kì lạ, sặc sỡ thường gợi ý  đến mê sảng hoặc SSTT thể Lewybodies.

Chăm sóc và điều trị

Cần đưa ra một chẩn đoán SSTT về bệnh căn có thể nhất, loại ra các nguyên nhân có thể điều trị được, trầm cảm và mê sảng là biểu hiện đơn thuần góp phần làm xảy ra lú lẫn SSTT ít khi có thể hồi phục hoàn toàn ở người rất già nhưng nếu do máu tụ dưới màng cứng u não não úng thủy thì nhất thiết  phải được loại bỏ nguyên nhân. Các nguyên nhân thiếu máu đái đường, thiểu năng giáp trạng và nhiễm độc ma túy cũng cần được loại bỏ.

Các chất ức chế men cholinesteraza có thể làm cải thiện các triệu chứng nhận thức ở bệnh nhân Alzheimer tạo ra sự tiến bộ tương đương với quá trình hồi phục trong vòng 6 -12 tháng. Ngược lại các thuốc hướng thần chỉ đóng vai trò hạn chế, có khả năng làm cho lú lẫn nặng thêm, gây rối loạn sự thăng bằng và gây ngã. Các thuốc an thần kinh mới như risperidon, olanzapin an toàn hơn và được chỉ định ưu tiên hơn các thuốc truyền thống. Tác dụng phụ có liên quan tới liều lượng nên sử dụng thuốc ở liều thấp. Các thuốc ổn định khí sắc  được sử dụng chọn lọc để điều trị kích động, tấn công và dao động cảm xúc. Oestrogen và cyproteron acetate có thể điều trị sự mất kiểm soát tình dục và trạng thái tấn công ở nam giới.

Thuốc chống trầm cảm được sử dụng để điều trị các trạng thái trầm cảm với các triệu chứng nổi bật như: khí sắc giảm kéo dài, kích động vật vã hay chậm chạp tâm thần vận động mất ngủ và mất ngon miệng. Có tác giả khuyên cho dù đã chẩn đoán xác định là SSTT vẫn nên điều trị theo hướng trầm cảm cho người bệnh, nhiều trường hợp lâm sàng sẽ tốt lên rõ rệt. Nên lựa chọn thuốc chống trầm cảm mới như các thuốc ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin, tránh dùng thuốc chống trầm cảm 3 vòng có tác dụng kháng cholinergic vì chúng làm nặng thêm trạng thái lú lẫn. Lưu ý các thuốc chống loạn thần đều có thể gây ra mê sảng nhất là các thuốc kháng cholinergic, các chất gây ngủ, các thuốc chống co giật vì vậy cần chỉ định thận trọng cho người bệnh SSTT.