Làm thế nào để tư vấn sức khỏe sinh sản vị thành niên hiệu quả?

Tuổi vị thành niên (VTN) là thời kỳ phát triển đặc biệt - thời kỳ xảy ra đồng thời hàng loạt biến đổi nhanh chóng cả về thể chất cũng như tâm lý và các mối quan hệ xã hội. VTN là giai đoạn chuyển tiếp từ trẻ em thành người trưởng thành. VTN có đặc điểm tâm sinh lý đặc thù như thích thử nghiệm, thích khám phá năng lực bản thân, năng động, sáng tạo. Với những đặc điểm này, VTN liên tục đối mặt với những thách thức cũng như nguy cơ.

Để chinh phục thách thức của cuộc sống và phòng tránh nguy cơ, VTN cần được đáp ứng nhu cầu cơ bản gồm môi trường an toàn, thông tin chính xác, kỹ năng sống, được tư vấn và hỗ trợ dịch vụ y tế phù hợp. Tuy nhiên trong thời gian gần đây, cùng với quá trình hội nhập kinh tế, xã hội, sự giao thoa văn hoá Đông - Tây đã tạo nên nhiều thay đổi trong cách sống, lối suy nghĩ của giới trẻ. Đặc biệt là ở lứa tuổi VTN, nếu không được quan tâm, chỉ bảo đúng cách sẽ dẫn đến nhiều nguy cơ lệch lạc về đạo đức lối sống học tập khả năng phát triển tương lai sự nghiệp của các em, và có tác động rất lớn tới chất lượng dân số của toàn xã hội. Và vì thế sức khỏe sinh sản VTN mặc dù được đề cập khá nhiều, thời gian cũng khá lâu, nhưng vấn đề đó vẫn chưa bao giờ là cũ.

Một số vấn đề

Đối với VTN, những nội dung về tình bạn tình yêu trong sáng tình dục an toàn cần phải được trao đổi thẳng thắn và phổ biến một cách rộng rãi, thường xuyên hơn. VTN có ưu điểm biết trao đổi với nhau những vấn đề về tình bạn. Tuy nhiên, tỷ lệ trao đổi về tình yêu của VTN với bạn bè cùng trang lứa còn thấp. Tỷ lệ VTN trao đổi với nhau về tình dục lại càng thấp hơn. Em Phạm Thanh P - Học sinh lớp 11 Trường THPT Lê Quý Đôn (Hà Nội) cho biết: 'Chủ đề bàn luận của tụi em trong thời gian rảnh chủ yếu là học hành, thi cử, thân hơn một vài đứa thổ lộ thích bạn nọ, bạn kia, còn chuyện liên quan đến vấn đề tình dục thì chúng em không bàn đến, mục tiêu vẫn là cổng trường đại học trước mắt'. Điều này cho thấy tình trạng chung của VTN hiện nay: Tình dục được coi là điều thầm kín không nên bàn luận công khai. Do đó cần định hướng giáo dục sức khỏe sinh sản (SKSS) cho các em ngay tại gia đình và trong trường học.

Một vấn đề nữa đặt ra đối với SKSS của VTN hiện nay là tình trạng yêu sớm quan hệ tình dục ở tuổi VTN và sống thử khá phổ biến. Việc đó dẫn tới hệ lụy là tỷ lệ nạo phá thai ở lứa tuổi này đang có xu hướng gia tăng. Bên cạnh việc giáo dục và hướng dẫn VTN về tình bạn tình yêu trong sáng và tình dục lành mạnh an toàn thì tăng cường tuyên truyền về SKSS giúp các em biết cách bảo vệ sức khoẻ là hết sức quan trọng và cần thiết. Hiểu biết về các biện pháp tránh thai sẽ giúp cho VTN tránh có thai ngoài ý muốn. Nếu để ý, chúng ta vẫn thấy trên diễn đàn các trang mạng xã hội, các bạn vẫn hồn nhiên chia sẻ những 'bí quyết' phòng tránh thai hết sức ngây thơ và không tưởng như thụt rửa âm đạo ngay sau khi quan hệ tình dục có thể loại bỏ tinh trùng và tránh thai ngoài ý muốn, hay có bạn cho rằng đi bơi cũng có thể mang thai… đây thực sự quả là một vấn đề đáng báo động về giáo dục giới tính giáo dục kỹ năng sống và chăm sóc sức khỏe sinh sản cho giới trẻ.

Việc giáo dục của gia đình, thầy cô đối với VTN có một ý nghĩa hết sức quan trọng. Gia đình, nhà trường được coi là nền tảng quan trọng nhất giúp các em định hướng phong cách, lối sống và suy nghĩ. Anh Hoàng Văn Tâm, Tiên Du, Bắc Ninh sinh được hai cháu gái, cháu lớn đang theo học đi du học tại Mỹ, cháu bé mới 14 tuổi và hiện đang theo học trường chuyên tại Hà Nội ở trọ học cho tiện, tay chìa cho tôi xem 'cuốn sách cẩm nang dành cho con gái', anh tâm sự: 'cháu bé là con gái lại sống xa nhà nên gia đình tôi lo lắm! Mỗi lần cháu được nghỉ học về nhà, mẹ cháu cũng thường xuyên tâm sự để cháu hiểu về vấn đề giới tính là đàn ông đôi khi nói chuyện với con gái cũng khó, nhưng tôi cũng thường xuyên mua sách, báo như quyển này để lúc nào rảnh cháu đọc....'.

Nhưng bên cạnh đó, chúng ta còn thấy một điều khá lo ngại là nhiều bậc cha mẹ chưa thực sự quan tâm đầy đủ trong việc giáo dục giới tính sức khỏe tình dục của con cái, thậm chí họ còn né tránh. Chị Thu Trang  (phường La Khê, Hà Đông) có 1 con trai và 1 con gái đang học THCS chia sẻ: 'Thời gian buôn bán cũng bận, rảnh cũng hò hét chúng nó học hành chứ chả có thời gian nói chuyện đó, yêu đương lúc này là cấm tiệt'. Vì lẽ đó mà có nhiều VTN khó tìm ra được giải đáp mỗi khi có thắc mắc về tâm sinh lý hay gặp khó khăn cuộc sống. Đây thực sự là những 'mảng trống' trong việc xây dựng các phương thức tiếp cận và giáo dục VTN về SKSS.

Cần sự quan tâm từ nhiều phía trong việc giáo dục SKSS VTN

Theo ông Đinh Anh Tuấn, Phó Vụ trưởng Vụ sức khỏe Bà mẹ - Trẻ em, Bộ Y tế, qua báo cáo của các địa phương, hàng năm có khoảng 7.000 lượt ca phá thai ở tuổi VTN, con số này là chưa đầy đủ, có thể là nhiều hơn, tỷ số phá thai là 0,18. Tỷ lệ này có xu hướng giảm. Số liệu này mới chỉ ở hệ thống y tế công lập chứ không có y tế tư nhân.

Theo xu hướng tâm lý thì các em thích đến cơ sở tư nhân vì rẻ, linh hoạt giờ giấc, kín đáo hơn. Vì vậy, con số thực sự có thể nhiều hơn. Theo điều tra của Tổng cục thống kê, có 8,4% số trẻ VTN tuổi từ 15 - 19 đã từng sinh con hoặc đang mang thai Số trẻ dưới 15 tuổi từng mang thai là 0,2%. Có thể nói nguyên nhân sâu xa dẫn đến tình trạng nạo phá thai ở tuổi VTN là do các em còn thiếu kiến thức về SKSS, giới tính tình yêu và tình dục, việc giáo dục kiến thức giới tính vẫn ở phạm vi nhỏ hẹp; Sự quan tâm của bố mẹ còn thiếu, cộng với những mặt trái của hệ thống phương tiện truyền thông đại chúng nhất là mạng Internet dẫn đến các em ở lứa tuổi VTN tò mò, tự tìm hiểu rồi gây ra những hậu quả đáng tiếc.

Thời gian qua, để nâng cao kiến thức, kỹ năng và hành vi của trẻ VTN trong việc tự bảo vệ nâng cao sức khoẻ bản thân, ngành Y tế đã rất nỗ lực phối hợp với các ban, ngành, đoàn thể, đặc biệt là ngành Giáo dục, Đoàn thanh niên, Hội Phụ nữ… xây dựng các tài liệu truyền thông, tổ chức các câu lạc bộ, các buổi sinh hoạt ngoại khóa cho các em học sinh về kiến thức SKSS VTN. Mặt khác tăng cường đưa các thông tin về SKSS, tình dục, giới tính lên các phương tiện truyền thông đại chúng, thậm chí cả trên các trang mạng xã hội, tạo các diễn đàn để các em tự làm chủ, tự chia sẻ những thông tin bổ trợ cho nhau về giới tính sức khỏe sinh sản

Cần hơn nữa vai trò của gia đình đặc biệt là cha mẹ đối với giáo dục giới tính, sức khỏe sinh sản lứa tuổi VTN vì đặc tính tính dục của một cá nhân chịu ảnh hưởng từ nhiều nguồn khác nhau: từ cha mẹ, anh chị em, bạn bè, báo chí, sách vở, phim ảnh và cả những nguồn tiếp xúc bất ngờ trong xã hội. Cha mẹ là những người đầu tiên phát hiện được sự trưởng thành về mặt sinh lý của con mình.

Ở tuổi dậy thì nhu cầu quan hệ tình cảm với người khác giới đôi lúc khá mạnh mẽ. Lúc này sự giải thích, chỉ bảo của người cha đối với con trai, lời thủ thỉ của mẹ đối với con gái là rất cần thiết. Đôi khi, cha mẹ lại là người bạn, người tư vấn của con để giải quyết vài vướng mắc nho nhỏ. Cha mẹ phải giám sát và chỉ đạo một cách thông minh, nghiêm túc mà vẫn tôn trọng sự phát triển tự nhiên của tâm sinh lý tuổi dậy thì. Việc giáo dục giới tính trong gia đình thường xảy ra cảnh nhiều khi chúng ta giáo dục quá ít, cũng có khi lại rơi vào tình trạng quá nhiều. Trong thực tế, việc ngăn chặn, cấm đoán đã từng tạo ra sự phát triển lệch hướng cho nhiều trẻ. Giáo dục tình dục thật ra có mục đích duy nhất là chuẩn bị cho trẻ một tâm lý phù hợp nhất trong cuộc sống yêu đương để rồi có một đời sống tình dục thực sự hài lòng, thực sự hạnh phúc trong quan hệ vợ chồng sau này. Chính các bậc cha mẹ có nhiệm vụ dạy cho con mình biết yêu. Để biết yêu các em rất cần một chuẩn mực tình yêu được hình dung, xây dựng dần dần từ tình yêu của cha mẹ với con cái.