Nhiễm giardia là gì? Cách phòng và điều trị bệnh đạt hiệu quả

Hầu hết người nhiễm bệnh mang kén nhưng không có triệu chứng. Thời gian ủ bệnh từ 1-3 tuần, bệnh khởi phát từ từ hoặc cấp tính. Giai đoạn bệnh cấp tính thường diễn ra từ vài ngày đến vài tuần, tuy bệnh tự khỏi, nhưng bệnh nhân vẫn thải kén kéo dài.

Nhiễm giardia là bệnh nhiễm ký sinh đơn bào đường ruột trên, do loại trùng roi giardia lamblia gây nên. Ký sinh trùng có ở khắp nơi trên thế giới, ở Hoa Kỳ và châu Âu, bệnh do nhiễm giardia là bệnh nhiễm ký sinh đơn bào đường ruột hay gặp nhất. Mọi người đều có thể mắc bệnh, nhưng tần suất mắc cao nhất ở trẻ em, tại các nước đang phát triển, tỷ lệ trẻ em nhiễm bệnh tới 20%  hoặc cao hơn.

Ký sinh trùng gây bệnh có trong phân dưới dạng các thể thực bào có roi, hình tim đối xứng, và dưới dạng kén. Riêng thể kén là có khả năng lây nhiễm theo đường tiêu hoá qua miệng, còn các thể thực bào bị hủy hoại bởi acid của dịch vị. Người là nguồn lây bệnh của giardia. Trong môi trường ẩm ướt, thể kén có thể tồn tại từ vài tuần tới vài tháng.

Phần lớn lây bệnh dạng lẻ tẻ, do nhiễm thể kén trong nước hoặc thức ăn, qua tiếp xúc người lành với người bệnh, hoặc qua tiếp xúc tình dục hậu môn - miệng. Trong gia đình nhà trẻ, viện tâm thần, bếp ăn tập thể, dễ bị nhiễm bệnh nhiều lần. Các vụ dịch xảy ra do nguồn nước bị nhiễm kí sinh trùng. Sau khi ăn phải các thể kén, các thể thực bào xuất hiện trong tá tràng và ruột non Thể thực bào gây tổn thương biểu mô ruột, thoái hóa các lông nhú, phì đại các khe nhú, và xâm nhiễm mạnh tế bào ở lá chính (lamina propria). Ở những người bị giảm gamma globulin trong máu, nồng độ IgA tiết trong ruột thấp, giảm acid dịch vị và suy dinh dưỡng bệnh sẽ phát triển mạnh.

Biểu hiện lâm sàng

Hầu hết người nhiễm bệnh mang kén nhưng không có triệu chứng. Thời gian ủ bệnh từ 1-3 tuần, bệnh khởi phát từ từ hoặc cấp tính. Giai đoạn bệnh cấp tính thường diễn ra từ vài ngày đến vài tuần, tuy bệnh tự khỏi, nhưng bệnh nhân vẫn thải kén kéo dài. Ở một số bệnh nhân, bệnh có thể trở nên mạn tính và tiến triển trong nhiều năm.

Các thể lâm sàng của bệnh do giardia là tiêu chảy cấp tính tiêu chảy mạn tính, và hội chứng giảm hấp thu.  Cả hai thể bệnh cấp và mạn tính tiêu chảy thường diễn ra từ nhẹ tới nặng. Bệnh nhân có thể có các triệu chứng :  phân nát và nhiều, đi tiêu một lần/ngày; hoặc số lần đi ngoài nhiều hơn, phân lỏng hơn, có thể chứa nhầy nhưng thường không có máu và mủ; phân thường có bọt, nặng mùi, và nhờn; sụt cân và mệt mỏi; trẻ em thì chậm lớn và chậm phát triển; có khi thấy chán ăn buồn nôn và nôn, cảm giác khó chịu và đau vùng thượng vị, ợ, đầy hơi và trướng bụng; ít gặp sốt nhẹ, và đau đầu nổi mụn sẩn đau khớp và đau cơ

Hội chứng giảm hấp thu có thể phát triển trong giai đoạn cấp hoặc mạn, có thể dẫn đến sụt cân nặng và suy kiệt. Triệu chứng thường gồm : bệnh lý ruột mất chất béo và mất protein thiếu vitamin B12, thiếu men disac-charidase, trong đó thiếu men disaccharidase có thể kéo dài dù bệnh nhân đã được điều trị khỏi.

Xét nghiệm kháng nguyên trong phân bằng phương pháp ELISA tìm kháng thể IgG, IgM giúp chẩn đoán bệnh. Chụp X quang ruột non thường bình thường ở những bệnh nhân bị bệnh nhẹ, nhưng có thể cho thấy các dấu không đặc hiệu như kéo dài thời gian vận chuyển, biến đổi nhu đông ruột, dầy nếp niêm mạc đứt đoạn bari ở những bệnh nhân có các triệu chứng nặng.

Điều trị

Tất cả những bệnh nhân có triệu chứng cần phải được điều trị. Đồng thời cần cân nhắc điều trị cho những bệnh nhân không có triệu chứng, do những người này có thể truyền bệnh cho những người khác. Đối với các trường hợp nhiễm bệnh không triệu chứng, có thể chờ đợi vài tuần trước khi bắt đầu điều trị, để xem bệnh có thể tự khỏi mà không cần điều trị.

Thuốc được khuyên dùng là: tinidazol, metronidazol, quinacrin, hoặc furazolidon. Sau điều trị, cần xét nghiệm lại phân, hai mẫu trở lên, cách nhau một tuần. Các loại thuốc này đôi khi có các tác dụng phụ gây khó chịu.

Phòng bệnh và tiên lượng

Hiện nay không có hoá trị liệu dự phòng hiệu quả cho nhiễm giardia. Vì xử lý nước máy bằng clo nên không có tác dụng tiêu diệt kén, nên cần xử lý nước máy  bằng phương pháp lọc để loại bỏ kén. Tốt nhất nên uống nước đã đun sôi. Ở các nhà trẻ, cần xử lý tã lót bằng giặt sạch đun sôi; rửa tay nhiều lần.

Bệnh nhiễm giardia nếu được điều trị, bệnh nhân khỏi bệnh hoàn toàn mà không bị di chứng gì. Trái lại không được điều trị, bệnh nhân có thể bị rối loạn hấp thu nặng và có thể dẫn đến tử vong vì các nguyên nhân khác.