Điểm danh những loại bệnh do côn trùng gây ra ít người biết đến

Đối với các bệnh truyền nhiễm, một số vấn đề có liên quan như: mầm bệnh, nguồn chứa mầm bệnh, hình thức lây truyền, những nguyên tắc phòng bệnh và điều trị... là những vấn đề luôn luôn được quan tâm. Về phương thức truyền bệnh thường có 3 hình thức chính: lây trực tiếp, gián tiếp và lây do côn trùng tiết túc. Trong bài viết này sẽ đề cập đến một số côn trùng, tiết túc đóng vai trò trung gian truyền bệnh.

Bọ chét truyền bệnh dịch hạch

Bệnh dịch hạch thường gặp ở một số tỉnh của nước ta thuộc vùng Tây Nguyên, bệnh có liên quan đến ổ chứa (loài gặm nhấm) và trung gian truyền bệnh (bọ chét, rận).

 Phát ban trong bệnh sốt mò.

Ổ chứa vi khuẩn dịch hạch là các loài gặm nhấm hoang dã như thỏ, chuột. Bọ chét, đặc biệt là bọ chét chuột Xenopsyella chéopis ký sinh trên các loài gặm nhấm. Khi gặm nhấm bị bệnh dịch hạch sẽ có hai hiện tượng xảy ra: hiện tượng đầu tiên là chuột sốt và sau đó là chuột sẽ chết. Cả hai hiện tượng đó đều làm cho thân nhiệt của chuột thay đổi. Đặc điểm nổi bật của bọ chét chuột là khi thân nhiệt của chuột thay đổi (nhiệt độ tăng hay giảm) thì chúng sẽ rời vật chủ đó để đi tìm vật chủ khác và khi đến vật chủ khác chúng lại hút máu, qua việc hút máu chúng sẽ truyền bệnh dịch hạch cho vật chủ khác.

Người bị bọ chét mang vi khuẩn dịch hạch cắn thì sẽ mắc bệnh, có thể là bị bệnh nhiễm khuẩn huyết ngay từ đầu hoặc vi khuẩn theo hệ tuần hoàn đến các cơ quan khác gây bệnh (viêm phổi viêm hạch viêm não ). Bệnh dịch hạch còn do một vài loại tiết túc nữa làm lây bệnh dịch hạch từ người mắc bệnh dịch hạch cho người lành, đó là chấy và rận. Khi một người mắc bệnh dịch hạch, nếu bọ chét chuột hút máu người đó hoặc trên người đó có chấy, rận thì chúng cũng hút máu và khi sang cơ thể khác hút máu thì chúng cũng truyền bệnh dịch hạch.

Mò, ve, rận truyền bệnh rickettsia

Trong các bệnh gây ra bởi rickettsia thì có một loại thường gây nên bệnh sốt mò hay còn gọi là bệnh sốt phát ban rừng rú, do mò đỏ làm trung gian truyền bệnh. Tác nhân gây bệnh chính là vi khuẩn có tên là R.tsutsugamushi. Ổ chứa loại vi khuẩn này là động vật hoang dã, gặm nhấm (chuột, thỏ), chim, gà, lợn, chó. Trung gian truyền bệnh là mò đỏ mà tác nhân quan trọng là ấu trùng của chúng. Ấu trùng mò đỏ thường bám vào thân cây, ngọn cỏ để sống hoặc chúng có ngay ở cả bề mặt đất khi động vật hay con người đi qua đó, chúng bám vào và hút máu, trong máu của ấu trùng mò đỏ có vi khuẩn rickettsia, vì vậy vi khuẩn sẽ gây bệnh sốt mò cho người.

Bệnh sốt mò là một bệnh nhiễm khuẩn cấp tính có đặc điểm là bệnh khởi phát rất đột ngột. Đầu tiên là sốt cao đau đầu chóng mặt kém ăn mất ngủ và kèm theo là nổi ban. Ban có màu đỏ xuất hiện vào cuối tuần thứ nhất của bệnh. Ban chỉ tồn tại vài ngày hoặc có khi hàng tuần tùy theo độc lực của loại vi khuẩn. Đặc điểm của ban là kiểu dát sần, ít khi xuất huyết Ban thường xuất hiện đầu tiên ở ngực, bụng sau đó lan ra toàn thân và các chi, rất hiếm thấy ban mọc ở mặt gan bàn chân bàn tay Đặc điểm của sốt thường là sau một cơn rét run và kéo dài từ 2 - 3 tuần lễ. Một đặc điểm cần lưu ý là nơi bị mò đỏ đốt thường tạo thành vết loét. Vết loét này thường không ngứa, vị trí của vết đốt hay ở hõm nách, cánh tay, bắp chân hoặc có thể có ở thân mình, đùi bìu

Muỗi truyền bệnh

Muỗi truyền bệnh sốt rét: đây là loài muỗi anophen. Bệnh sốt rét thường xảy ra ở vùng núi, người bị mắc bệnh sốt rét thường do bị muỗi đốt, ví dụ như: đi rừng, ngủ không nằm màn.

Muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết: chủ yếu là loại Aedes aegypti. Muỗi mang mầm bệnh virus dengue, khi chúng hút máu người, thông qua vết đốt, chúng truyền virus dengue gây bệnh sốt xuất huyết Muỗi truyền bệnh viêm não Nhật Bản B.

Bệnh rận mu

Bệnh do một loài rận có hình dáng giống con cua, không có cánh, có chân nên còn có tên là rận cua rận mu thường bám ở chân lông mu và gây bệnh ở đó nên gọi là rận mu. Rận mu còn có thể bám vào lông tóc ở một số vị trí khác. Rận mu chủ yếu gặp ở nam giới có lẽ do lông, tóc của nam giới cứng hơn, dễ thích nghi hơn đối với rận mu. Rận mu thường đẻ trứng ở gốc lông xương mu. Triệu chứng của bệnh là gây ngứa, nổi mẩn, ban, nổi hạch vùng gần vị trí rận mu gây bệnh như bẹn.

Phòng tránh bệnh do tiết túc lây truyền

Tiêu diệt côn trùng, tiết túc bằng các biện pháp dân gian như: xua, đuổi hoặc phun hóa chất diệt côn trùng, tiết túc. Nhà ở phải thông thoáng để hạn chế chỗ ẩn náu của côn trùng, tiết túc. Cần nằm màn để tránh muỗi đốt. Những người đi rừng, trồng rừng, bộ đội biên phòng cần có giày, tất cao cổ hoặc dùng một số dầu như: dầu gió, cao sao vàng thuốc DEF… bôi vào vùng hở của chân - tay để tránh mò, ve, bọ chét, muỗi đốt.

Cần diệt bọ gậy với mọi hình thức như: thau rửa chum, vại đựng nước, lọ cắm hoa, khơi thông cống rãnh, ao tù... để hạn chế muỗi trưởng thành. Đối với bệnh dịch hạch, ngoài diệt bọ chét cần có kế hoạch tiêu diệt chuột bằng nuôi mèo, bẫy chuột, thuốc chuột, keo dính chuột…

Cần vệ sinh cá nhân không để có chấy, rận. Đối với bệnh rận mu, người ta khuyên không mặc chung quần áo với người bị rận mu; cần mặc quần áo lót thoáng, mỏng; không quan hệ tình dục bừa bãi. Không cho trẻ chơi với gà, chim, chó có mò đỏ. Đối với bệnh dịch hạch thể phổi, cần cách ly bệnh nhân tuyệt đối và phải đeo khẩu trang y tế cả người bệnh và người khám, chữa, chăm sóc bệnh nhân.