Một số bài thuốc đông y hỗ trợ điều trị bệnh đường hô hấp

Mùa hè trẻ dễ mắc các bệnh lý hô hấp, có nên dùng thuốc Tây không?

Những sai lầm của mẹ khi chăm con mùa mưa cần sửa đổi ngay

Bệnh lý đường hô hấp ở trẻ em rất thường gặp nhưng diễn biến lại phức tạp, dễ gây biến chứng, thậm chí có thể tử vong. Với những tiến bộ khoa học y học vượt bậc, tây y đã đạt được những thành tựu to lớn trong việc phòng chống bệnh lý đường hô hấp cho trẻ. Tuy nhiên, với không ít trường hợp, ở trong những hoàn cảnh và điều kiện cụ thể, đông y vẫn có một vai trò quan trọng trên cơ sở thực hành nhiều biện pháp dùng thuốc và không dùng thuốc theo quan điểm “biện bệnh luận trị” hoặc “biện chứng luận trị”, trong đó phương thức biện chứng luận trị vẫn là cơ bản.

Viêm đường hô hấp trên cấp tính

Viêm đường hô hấp trên cấp tính không phải là một bệnh đơn lẻ mà là tổng hợp các bệnh do bị cảm lạnh viêm mũi viêm họng viêm xoang viêm thanh quản với triệu chứng dễ nhận biết như sốt cao hắt hơi sổ mũi chảy nước mũi đau rát họng ho khàn tiếng đau mỏi toàn thân... Trong đông y nhóm bệnh này thuộc phạm vi các chứng như cảm mạo, khái thấu, nhũ nga, hầu tý... với nguyên nhân chủ yếu là do phong hàn, phong nhiệt gây nên

Chẩn trị cụ thể như sau:

Với thể ngoại cảm phong hàn

Triệu chứng: sợ lạnh, không ra mồ hôi đau đầu, nghẹt mũi, chảy nước mũi, ngứa họng, ho, không sốt hoặc sốt nhẹ lưỡi hồng nhạt, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch khẩn.

Phép chữa: tân ôn giải biểu, tuyên phế tán hàn.

Bài thuốc: tô kiều giải biểu thang gồm các vị: tô diệp 6g kinh giới 6g (cho sau), phòng phong 6g kim ngân hoa 10g, liên kiều 10g, cát cánh 8g, tiền hồ 8g cam thảo 3g, sắc uống mỗi ngày 1 thang.

Với thể ngoại cảm phong nhiệt

Triệu chứng: phát sốt, ra mồ hôi, nghẹt mũi, chảy nước mũi, đau đầu, đau mình mẩy, hầu họng đỏ đau, ho khạc đờm vàng, mặt đỏ, họng khô, lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng, mạch phù sác.

Phép chữa: tân lương giải biểu, tuyên phế chỉ khái lợi hầu.

Bài thuốc:

Nếu họng đau nhiều, sốt cao dùng bài Liên kiều tán gia giảm gồm: liên kiều 10g, kim ngân hoa 10g, cát cánh 8g bạc hà 5g, trúc nhự 6g, kinh giới 6g (cho sau), đạm đậu xị 6g, ngưu bàng tử 5g cam thảo 5g, bản lam căn 10g, hoàng cầm 7g, sắc uống mỗi ngày 1 thang.

Nếu ho nhiều dùng bài tang cúc ẩm gia giảm gồm: tang diệp 10g, cúc hoa 10g, liên kiều 10g hạnh nhân 8g, cát cánh 8g, bạc hà 5g (cho sau) cam thảo 3g, bản lam căn 10g, hoàng cầm 7g, sắc uống mỗi ngày 1 thang.

Với thể kiêm chứng

Bất luận là ngoại cảm phong hàn hay phong nhiệt nếu có kiêm các chứng đàm, trệ hoặc co giật thì gia thêm các vị thuốc, cụ thể như sau:

Ngoại cảm kiêm đàm có ho khạc đờm nhiều, tiếng ho trầm nặng, khàn tiếng, đại tiện táo tiểu tiện vàng gia thêm qua lâu nhân 10g, đông qua nhân 10g sa sâm 12g, mạch môn 8g, bối mẫu 6g.

Ngoại cảm kiêm trệ có hiện tượng bụng chướng đầy, chán ăn, buồn nôn và nôn ra nước chua, đi lỏng, mùi chua và khó chịu, hơi thở hôi gia thêm hoắc hương 6g (cho sau), chỉ xác 6g, lai phục tử 10g, cốc nha 12g.

Ngoại cảm kiêm co giật: gia thêm câu đằng 8g, thuyền thoái 5g, linh dương cốt 10g (sắc trước), toàn yết 3g.

Viêm khí phế quản cấp tính

Trong đông y, viêm khí phế quản cấp tính thuộc phạm vi chứng khái thấu thường do phong hàn và phong nhiệt gây nên. Chẩn trị cụ thể như sau:

Với thể phong hàn khái thấu

Triệu chứng: ho nhiều, khạc đờm trong loãng, chảy nước mũi trong, sợ lạnh, không vã mồ hôi, sốt, đau đầu, ngứa họng, mình mẩy đau nhức nặng nề, chất lưỡi hồng nhạt, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch nhu khẩn.

Phép chữa: sơ phong tán hàn, tuyên phế chỉ khái, hóa đàm.

Bài thuốc: dùng bài Chỉ khái tán gia giảm gồm: tử uyển 8g, cát cánh 8g, bạch tiền 8g, bách bộ 10g, kinh giới 6g (cho sau), trần bì 3g, bán hạ chế 8g, ma hoàng 3g, hạnh nhân 8g, cam thảo 3g, sắc uống mỗi ngày 1 thang.

Với thể phong nhiệt khái thấu

Triệu chứng: phát sốt, ho tiếng nặng, đờm nhiều vàng dính và khó khạc, miệng khô họng đau, mồ hôi dâm dấp, lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng, mạch phù sác.

Phép chữa: sơ phong thanh nhiệt, tuyên phế chỉ khái.

Bài thuốc: dùng bài Tang cúc ẩm hợp với bài Ma hạnh thạch cam thang gia giảm, gồm các vị: ma hoàng 3g, thạch cao 18g, hạnh nhân 8g, cam thảo 5g, hoàng cầm 8g, liên kiều 10g, cát cánh 8g, qua lâu nhân 10g, sắc uống mỗi ngày 1 thang.

Viêm phổi

Trong đông y viêm phổi thuộc phạm vi các chứng như phong ôn, khái suyễn, mã tỳ phong... với nguyên nhân là do chính khí suy nhược, công năng tạng phủ rối loạn khiến tà khí bên ngoài xâm nhập sâu vào phần “lý” (bên trong) mà gây thành bệnh. Chẩn trị cụ thể như sau :

Với thể phong tà bế phế

Triệu chứng: phát sốt, ho, khó thở, khạc đờm trắng loãng, không có mồ hôi, không khát, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch phù khẩn hoặc phù sác.

Phép chữa: tân ôn giải biểu, tuyên phế hóa đàm.

Bài thuốc: dùng bài Tam ảo thang gia giảm gồm: ma hoàng 3g, hạnh nhân 8g, trần bì 3g, bán hạ chế 8g, kinh giới tuệ 6g (cho sau), bạch giới tử 8g, lai phục tử 10g, sắc uống mỗi ngày 1 thang.

Với thể phong nhiệt bế phế

Triệu chứng: sốt cao, ho nhiều, khó thở, vã mồ hôi, miệng khát, ngực đau, lưỡi đỏ, rêu vàng, mạch sác.

Phép chữa: tân lương giải biểu, tuyên phế hóa đàm.

Bài thuốc: dùng bài Ma lâu thang gia giảm gồm: ma hoàng 3g, hạnh nhân 8g, thạch cao 12g, cam thảo 5g, qua lâu nhân 10g, lai phục tử 10g, hoàng cầm 10g, liên kiều 10g, săc uống mỗi ngày 1 thang.

Với thể phong ôn bế phế

Triệu chứng: ho và khó thở nhiều, tắc mũi, sốt cao, vã mồ hôi, phiền khát, đau ngực, môi miệng xanh tím, đờm vàng dính, lưỡi đỏ, rêu vàng khô, mạch sác.

Phép chữa: thanh nhiệt giải biểu, tuyên phế bình suyễn.

Bài thuốc: dùng bài Ngũ hổ thang hợp với Tam hoàng thạch cao thang gia giảm gồm các vị: ma hoàng 3g, hạnh nhân 8g, thạch cao 12g, cam thảo 5g, hoàng cầm 10g, hoàng liên 3, ngưu bàng tử 6g, lai phục tử 10g, tang bạch bì 10g, hoàng bá 8g, sắc uống mỗi ngày 1 thang.

Với thể đàm nhiệt bế phế

Triệu chứng: ho và khó thở nhiều, sốt cao, môi khô miệng khát, khạc đờm nhiều màu vàng và dính, đại tiện táo, tiểu tiện sẻn đỏ, chất lưỡi đỏ, rêu vàng dính, mạch khẩn sác.

Phép chữa: thanh nhiệt tuyên phế, dục đàm bình suyễn.

Bài thuốc: dùng bài Ma hạnh thạch cam thang hợp với Đình lịch đại táo tả phế thang gia giảm gồm: ma hoàng 3g, hạnh nhân 8g, thạch cao 15g, cam thảo 5g, ngư tinh thảo 15g, ngưu bàng tử 6g, thiên trúc hoàng 8g, tang bạch bì 10g, hầu táo tán 1g (uống cùng nước thuốc sắc), sắc uống mỗi ngày 1 thang, uống thêm trúc lịch lượng vừa đủ.

Viêm phế quản thể hen và hen phế quản

Trong đông y, hai bệnh lý này thuộc phạm vi các chứng như háo chứng, suyễn chứng, nguyên nhân do chính khí hư suy, công năng tạng phủ rối loạn, đặc biệt là Phế, Tỳ và Thận, tà khí thừa cơ xâm nhập mà gây nên bệnh. Chẩn trị cụ thể như sau:

Trong giai đoạn phát bệnh

Với thể hàn chứng

Triệu chứng: ho và khó thở thành cơn, có khi phải ngồi dậy để thở, có nhiều tiếng rít trong khí quản, đờm trong loãng, sắc mặt nhợt nhạt, tay chân lạnh, tiểu tiện trong dài, đại tiện lỏng loãng, chất lưỡi nhợt, rêu trắng mỏng, mạch hoạt khẩn.

Phép chữa: ôn phế tán hàn, giáng khí bình suyễn.

Bài thuốc: dùng bài Tiểu thanh long thang hợp Tam tử dưỡng tân thang gia giảm gồm: can khương 1,5g, quế chi 3g, ma hoàng 3g, bạch thược 10g, tế tân 1,5g, bán hạ chế 8g, ngũ vị tử 5g, tô tử 8g, bạch giới tử 5g, lai phục tử 10g, cam thảo 5g, sắc uống mỗi ngày 1 thang.

Với thể nhiệt chứng

Triệu chứng: ho và khó thở thành cơn, nhiều đờm dãi, có thể có sốt, đờm vàng, tức ngực, buồn phiền, khát nước, tiểu tiện vàng, đại tiện táo, chất lưỡi đỏ, rêu vàng dính, mạch hoạt sác.

Phép chữa: thanh nhiệt tuyên phế, hóa đàm định suyễn.

Bài thuốc: dùng bài Định suyễn thang gia thạch cao gồm các vị ma hoàng 3g, ngân hạnh 10g, hoàng cầm 8g, tang bạch bì 10g, tô tử 8g, bán hạ chế 10g, khoản đông hoa 10g, hạnh nhân 8g, cam thảo 5g, thạch cao 15g, sắc uống mỗi ngày 1 thang.

Trong giai đoạn hồi phục

Triệu chứng: ho và khó thở nhẹ, khạc đờm loãng, sắc mặt không tươi, mệt mỏi vô lực, cơ thể tiều tụy gầy yếu, ăn kém, bụng đầy, đại tiện lỏng loãng, chất lưỡi nhợt, rêu lưỡi trắng, mạch nhu vô lực.

Phép chữa: bổ phế kiện tỳ ôn thận.

Bài thuốc: dùng bài Bổ phế kiện tỳ ôn thận thang gồm: đẳng sâm 10g, thục địa 10g, ngũ vị tử 3g, khoản đông hoa 8g, bạch linh 12g, hoài sơn 12g, hồ đào nhục 12g, thỏ ty tử 10g, địa long 6g, chích thảo 3g, sắc uống mỗi ngày 1 thang.

Ngoài việc dùng thuốc, với tất cả các bệnh lý đường hô hấp trẻ em đều có thể kết hợp với châm cứu xoa bóp, tập thở, sử dụng các món ăn, bài thuốc phù hợp với tuổi, thể chất và mức độ bệnh.

Phạm Trung Hiếu