U nang buồng trứng, chớ xem thường vì những biến chứng

U nang buồng trứng (UNBT) chiếm tỷ lệ khoảng 80% các khối u buồng trứng nói chung, là loại khối u rất hay gặp ở phụ nữ, đặc biệt phụ nữ trong lứa tuổi sinh đẻ, đại đa số là u lành tính, chỉ có một tỷ lệ nhỏ có biến chứng ung thư hóa. Khi phát hiện UNBT nên được điều trị sớm để tránh trường hợp bỏ sót ung thư buồng trứng - một trong những nguy cơ gây tử vong cao cho phụ nữ.

Các dạng UNBT thường gặp

U nang cơ năng: Là những khối u phát sinh do rối loạn hoạt động nội tiết của buồng trứng về mặt giải phẫu bệnh tổ chức buồng trứng không có thay đổi.

Nang bọc noãn: nang trứng chín không vỡ, không rụng trứng Nang này tiếp tục lớn lên, có thể to trên 10cm, tiếp tục chế tiết oestrogen làm bệnh nhân chậm kinh Khi nang vỡ đôi khi có thể gây chảy máu nhiều trong ổ bụng cần phải mổ cấp cứu.  

Nang hoàng tuyến: Hay gặp ở những bệnh nhân chửa trứng ung thư nguyên bào nuôi đa thai bệnh nhân điều trị vô sinh

U nang thực thể: Ở những khối u này thực sự có biến đổi về tổ chức học buồng trứng vì vậy đây là những khối u có nguy cơ ung thư hóa:

U nang nước buồng trứng: là dạng hay gặp nhất, chiếm khoảng 40% các khối UNBT. Nếu trên bề mặt u có các mạch máu tăng sinh hình lược, hay có các nhú trên bề mặt hoặc trong lòng u là những dấu hiệu nghi ngờ ung thư hóa.

U nang nhày buồng trứng: chiếm khoảng 20% các khối u buồng trứng, u thường to, có thể đến vài chục kg, thường hay dính vào các tổ chức xung quanh.

U nang bì buồng trứng: chiếm khoảng 25%, thường gặp u quái, tổ chức u rất đặc biệt, thành khối u có cấu trúc tương tự như da, có lớp sừng, tuyến bã.., bên trong nang thường chứa tóc răng bã đậu...

Lạc nội mạc tử cung dạng u nang: Tổ chức nội mạc tử cung phát triển ngay trên bề mặt buồng trứng, gây phá hủy tổ chức buồng trứng lành. Nang thường nhỏ, vỏ mỏng, dính vào các tổ chức xung quanh, bên trong chứa đầy dịch màu chocolate U thường gây đau, dính nhiều làm tắc vòi trứng gây vô sinh.

Các biến chứng của UNBT

Các biến chứng này có thể xuất hiện sớm hay muộn tùy thuộc từng bệnh nhân, nhiều trường hợp biến chứng là cơ hội chẩn đoán bệnh:

 Xoắn u nang: Có thể xảy ra với bất kỳ loại u nào, những u nhỏ, có cuống dài, không dính là những u dễ bị xoắn. Khi u xoắn bệnh nhân đau bụng dữ dội, liên tục, có thể buồn nôn nôn, đôi khi có thể choáng vì đau Bụng trướng, ấn đau hạ vị và hai hố chậu, có phản ứng thành bụng. Thăm âm đạo thấy khối u rất căng, ít di động, ấn đau chói.

Vỡ nang: Bệnh nhân thường đau bụng đột ngột, liên tục, hạ vị và hai hố chậu ấn đau có phản ứng. Một số trường hợp vỡ nang gây chảy máu trong bệnh nhân có thể choáng mất máu. Thăm âm đạo thấy khối u khó xác định, di động tử cung đau, cùng đồ sau đầy, đau. Thường xảy ra sau khi vỡ nang, bệnh nhân có hội chứng nhiễm khuẩn bụng trướng, có thể có cảm ứng phúc mạc, thăm âm đạo thấy u dính, ít di động, ấn đau.

Chèn ép các tạng xung quanh: Biến chứng này thường muộn, khi u đã phát triển lâu, kích thước lớn. U chèn ép bàng quang gây đái rắt, chèn ép trực tràng gây táo bón đôi khi chèn ép niệu quản gây ứ nước bể thận thậm chí có những khối u buồng trứng rất lớn chèn ép tĩnh mạch chủ dưới gây tuần hoàn bàng hệ, phù hai chi dưới, cổ trướng. Ung thư hóa có thể xuất hiện ở nang nước.

Các biểu hiện bệnh ít đặc hiệu

 Khi chưa có biến chứng, khối UNBT thường có các triệu chứng rất mơ hồ, đa số trường hợp chỉ phát hiện được khối u buồng trứng một cách tình cờ khi siêu âm bụng kiểm tra hay khi khám phụ khoa định kỳ.

Phát hiện sớm u nang buồng trứng

Siêu âm tiểu khung là phương pháp khá đơn giản, độ chính xác cao, có thể cho phép xác định loại u nang và phát hiện các yếu tố nghi ngờ ác tính. Chụp cắt lớp, cộng hưởng từ thường chỉ áp dụng trong những trường hợp khó, u quá to, để chẩn đoán phân biệt với các khối u khác của tiểu khung như u trực tràng, u mạc treo... Khám phụ khoa định kì có thể giúp phát hiện được khối u buồng trứng kết hợp với siêu âm bụng sẽ cho biết thêm tính chất khối u. Ngoài ra, có thể làm thêm một số xét nghiệm máu để giúp định hướng tính chất lành hay ác của khối u như xét nghiệm máu đo lượng chất Alpha Feto Protein.

Một số bệnh nhân có thể chậm kinh, rối loạn kinh nguyệt một số khác có cảm giác tức nặng ở vùng bụng dưới, nhưng các triệu chứng đều mơ hồ và không đặc hiệu. Trong đa số các trường hợp, thăm âm đạo sẽ thấy một khối u biệt lập với tử cung, thường căng, ấn không đau, di động. Khối u có thể dính trong một số ít trường hợp như u nang nhày, u nang dạng lạc nội mạc tử cung u nang có biến chứng ung thư hóa.. Kích thước khối u to nhỏ tùy trường hợp, nói chung thường dưới  10cm.

Phẫu thuật u nang khi nào?

Cần phân biệt u nang cơ năng và u nang thực thể vì 2 loại u này có cách xử trí rất khác nhau. Các u nang cơ năng thường không cần điều trị, tự mất đi sau vài vòng kinh. Cũng có thể cho bệnh nhân  dùng thuốc tránh thai kết hợp để điều trị u nang cơ năng, tuy nhiên hiệu quả chưa rõ ràng. Đôi khi các u nang cơ năng cũng có biến chứng như xoắn nang, vỡ nang chảy máu... đòi hỏi phải phẫu thuật cấp cứu, nhưng thường hiếm gặp.

Ngược lại các u nang thực thể khi được phát hiện cần mổ càng sớm càng tốt để tránh biến chứng. Tùy theo kích thước và tính chất khối u cũng như nguyện vọng sinh đẻ của bệnh nhân mà chọn phương pháp phẫu thuật triệt để cắt bỏ toàn bộ khối u và buồng trứng bên bệnh hay chỉ bóc tách khối u để lại phần buồng trứng lành, mặc dù bóc tách khối u có thể làm tăng nguy cơ tái phát UNBT.