Hiểm họa do thiếu máu não cục bộ thoáng qua, bạn chớ chủ quan

Thiếu máu não cục bộ thoảng qua (TMCBTQ) được đặc trưng bằng các thiếu hụt thần kinh khu trú do thiếu máu não (dưới 24 giờ, thường dưới 1-2 giờ). Theo một nghiên cứu, khoảng 30% bệnh nhân đột qụy trước đó có bị TMCBTQ. Vì vậy phòng và điều trị các cơn TMCBTQ có ý nghĩa dự phòng đột qụỵ.

Vì sao lại TMCBTQ?

Nhiều nghiên cứu cho thấy nghẽn mạch là một yếu tố gây ra TMCBTQ. Đa số bệnh nhân bị TMCBTQ do cục máu đông thấy ở động mạch võng mạc Mặt khác nghẽn mạch giải thích được tại sao các cơn TMCBTQ ở các vùng khác nhau trong khu vực tưới máu của một động mạch lớn.

Cục máu đông do các bệnh: thấp tim bệnh van hai lá, loạn nhịp tim viêm nội tâm mạch nhiễm khuẩn nhồi máu cơ tim vách cũng gây TMCBTQ. Một mảng loét trên thành mạch lớn đến não có thể gây cục máu đông Các thay đổi xơ vữa mạch xảy ra hầu hết là ở chỗ chia đôi của động mạch cảnh đoạn ngoài sọ có thể gây ra tiếng thổi. Số ít bệnh nhân TMCBTQ hoặc đột quỵ có thể thấy chảy máu cấp hoặc mới ở mảng xơ vữa. Các bất thường của mạch máu có thể gây TMCBTQ gồm: loạn sản xơ cơ hay gặp ở động mạch cảnh trong đoạn ở cổ; các bệnh: viêm động mạch tế bào khổng lồ lupus ban đỏ hệ thống viêm đa động mạch viêm mạch u hạt giang mai mạch máu màng não. Hạ huyết áp có thể gây giảm tưới máu não nếu một động mạch lớn đoạn ngoài sọ bị hẹp nhiều cũng gây TMCBTQ các bệnh đa hồng cầu thiếu máu hồng cầu hình liềm và hội chứng tăng độ nhớt của máu thiếu máu nặng cũng có thể gây TMCBTQ.

Các nhà chuyên môn còn nói tới hội chứng đóng xi động mạch dưới đòn gây TMCBTQ. Hội chứng này xảy ra khi có hẹp hoặc tắc ở đoạn từ gốc của động mạch dưới đòn đến chỗ xuất phát của động mạch đốt sống. Khi đó sẽ nghe thấy tiếng thổi ở hố trên đòn, mạch hai bên không đều huyết áp tâm thu hai bên chênh nhau trên 20mmHg sẽ có giá trị chẩn đoán hội chứng đóng xi động mạch dưới đòn ở bệnh nhân TMCBTQ.

Làm thế nào biết được một người bị TMCBTQ? 

Trên thực tế biểu hiện TMCBTQ rất thay đổi ở các bệnh nhân nhưng đối với một người bệnh thì các triệu chứng lại có xu hướng ổn định. Vì vậy cần nắm vững các triệu chứng chung để phát hiện bệnh ở từng người. Bệnh thường khởi phát đột ngột, không có dấu hiệu báo trước, hồi phục nhanh trong vòng vài phút.

Khi TMCBTQ thuộc khu vực tưới máu của động mạch cảnh, triệu chứng thường gặp là yếu và nặng tay chân, mặt bên đối diện có thể phối hợp hoặc riêng rẽ. Rối loạn cảm giác có thể là một biểu hiện duy nhất của TMCBTQ hoặc phối hợp với thiếu hụt vận động. Một số bệnh nhân có thể có giảm vận động, nói khó, hoặc mất thị lực của mắt bên đối diện với bên giảm vận động. Nếu đang trong cơn TMCBTQ, khám sẽ thấy liệt, thay đổi cảm giác, tăng phản xạ gân xương hoặc phản xạ duỗi bàn chân, nói khó hoặc biểu hiên tổn thương phối hợp của các triệu chứng này. Nhưng khi hết cơn TMCBTQ, thăm khám lâm sàng không phát hiện thấy các dấu hiệu thần kinh nhưng có thể nghe thấy tiếng thổi ở động mạch cảnh, tiếng tim bất thường; các triệu chứng này gợi ý nguyên nhân gây TMCBTQ.

Tiến triển tự nhiên của các cơn TMCBTQ rất thay đổi: số ít bệnh nhân thì bị đột quỵ thực sự sau vài cơn TMCBTQ, một số bệnh nhân khác lại có các cơn TMCBTQ thường xuyên hàng tuần, hàng tháng mà không có đột quỵ. Cơn TMCBTQ có thể xảy ra thành từng cơn kéo dài trong một thời gian, hoặc có thể hết một cách tự nhiên. Người ta thấy TMCBTQ do động mạch cảnh hay có đột quỵ sau đó hơn là TMCBTQ của động mạch thân nền đốt sống.

Chụp CT sọ sẽ loại trừ được chảy máu não nhỏ hoặc u não có biểu hiện lâm sàng giống TMCBTQ. Siêu âm doppler mạch cảnh có tác dụng phát hiện hẹp động mạch cảnh trong. Chụp mạch cộng hưởng từ có thể phát hiện hẹp của mạch máu lớn.

Phương pháp phòng và chữa bệnh ra sao?  

Phẫu thuật điều trị cắt bỏ huyết khối trong lòng động mạch cảnh làm giảm nguy cơ đột quỵ do động mạch cảnh cùng bên, đặc biệt ở những bệnh nhân có các cơn TMCBTQ khởi phát gần nhau dưới 2 tháng. Gần đây nhiều bệnh nhân có những cơn TMCBTQ có tổn thương hẹp ở đoạn xa của động mạch cảnh trong hoặc ở gốc của động mạch não giữa được phẫu thuật làm cầu nối động mạch trong và ngoài sọ.

Điều trị nội khoa nhằm phòng ngừa các cơn TMCBTQ tiếp theo và đột quỵ Điều trị các bệnh tim gây huyết khối, tăng huyết áp viêm động mạch đái tháo đường tăng mỡ máu hoặc các rối loạn huyết học. Dùng thuốc chống đông để điều trị huyết khối từ tim thì cần phải dùng sớm. Các thuốc có thể dùng là heparin warfin aspirin Trong một nghiên cứu cho thấy điều trị bằng aspirin làm giảm đáng kể tần số cơn thiếu não thoáng qua và tỷ lệ đột quỵ và nhồi máu cơ tim ở những bệnh nhân có nguy cơ cao.