Cẩn trọng bị tai biến khi dùng thuốc hạ sốt cho trẻ em

Sốt là phản xạ tự vệ của cơ thể trước nhiều nguyên nhân khác nhau (nhiễm khuẩn, nhiễm virus bị tổn thương). Là một phản xạ tự vệ nên tốt, không đáng sợ. Chỉ khi sốt cao, gây co giật mới nguy hiểm dùng thuốc hạ sốt là dùng thuốc ức chế trung tâm điều nhiệt, nhằm làm giảm sốt, không cho sốt tiến triển đến mức cao. Trong trường hợp sốt không cao lắm, không nhất thiết phải dùng thuốc chỉ chườm mát cũng có hiệu quả thuốc hạ sốt chỉ chữa triệu chứng, làm giảm sốt, chứ không thể làm mất hẳn sốt, muốn mất hẳn sốt phải dùng các thuốc chữa nguyên nhân gây ra sốt (như khi bi sốt do viêm họng nhiễm khuẩn thì phải dùng kháng sinh).

Sai sót nguy hiểm nhất là dùng aspirin không đúng độ tuổi, không đúng lúc:

Aspirin là yếu tố thúc đẩy gây hội chứng Reye

Hội chứng Reye (phát hiện năm 1963) là một bệnh lý não hiếm gặp, chủ yếu ở trẻ em với đặc điểm là phù não và suy gan nhiễm mỡ Nhiều nghiên cứu thấy: trẻ nhiễm virus cúm (đặc biệt là virus cúm influenza typ B), nhiễm thủy đậu nhiễm virus gây viêm đường hô hấp mà dùng aspirin thì thường dễ bị hội chứng Reye; trong khi những trẻ cũng bị nhiễm các virus trên nhưng không dùng aspirin thì hiếm khi bị hội chứng Reye. Do đó mà xem aspirin như một yếu tố thúc đẩy gây ra hội chứng Reye. Trong trường hợp nhiễm virus, trẻ dưới 16 tuổi (có tài liệu khuyến nghị dưới 18 tuổi) không được dùng aspirin.

Aspirin làm nặng thêm các bệnh xuất huyết

Aspirin ngăn ngừa sự kết tập tiểu cầu (một yếu tố đông máu, làm chảy máu). Trong sốt xuất huyết nếu cho trẻ dùng aspirin thì aspirin sẽ có tác dụng này, dẫn đến trẻ bị xuất huyết nặng hơn chảy máu không cầm được, nguy hiểm đến tính mạng. Trong sốt xuất huyết thì trẻ em cũng như người lớn không được dùng aspirin.

Aspirin còn có các tác hại khác

Aspirin có thể gây ra xuất huyết đường tiêu hóa: trẻ nhỏ độ acid sinh lý ở dạ dày thấp, chỉ đạt được độ acid dạ dày như người lớn khi 20 - 30 tháng. Cho trẻ dưới tuổi này dùng aspirin thì sẽ làm thay đổi độ acid sinh lý vốn thấp, gây nóng rát dạ dày Nếu dùng lâu dài sẽ gây viêm loét xuất huyết đường tiêu hóa nặng hơn nữa có thể gây thủng dạ dày

Aspirin sẽ gây buồn nôn ù tai điếc, lú lẫn: dùng aspirin lâu dài, trẻ có thể bị các triệu chứng này.

Aspirin có thể gây dị ứng: với một số trẻ, aspirin có thể gây dị ứng Nếu không chữa trị kịp thời dị ứng có thể chuyển sang nặng.

Những tác hại này cũng xảy ra cho người lớn. Đo đặc tính sinh lý, sức chịu đựng thấp, nên tần suất xảy ra ở trẻ nhiều hơn, nặng hơn. Do thế, trẻ 12 tuổi thì không dùng aspirin.

Trường hợp đặc biệt dùng aspirin thì phải thế nào?

Một số trường hợp đặc biệt bị các bệnh: viêm khớp tuổi thiếu niên, Kawasaki viêm mạch máu, cơ tim giãn nở, thì thầy thuốc có thể chỉ định dùng aspirin với sự cân nhắc cẩn thận về chỉ định, liều lượng và theo dõi sát sao. Người nhà cần khai báo với thầy thuốc tất cả cơ địa và bệnh tật của trẻ trước đó, tuân thủ các hướng dẫn. Khi đang dùng các thuốc chữa các bệnh trên mà phát hiện trẻ có các bệnh khác, đặc biệt là các biểu hiện nhiễm siêu vi thì kịp thời đưa trẻ khám lại để xử lý (có thể cho ngừng tạm thời thuốc).

Sai lầm do dùng quá liều, kéo dài.

Những trường hợp dùng sai liều hay gặp là:

- Khi không hạ sốt thì cứ tăng liều, khi tái sốt lại thì tiếp tục dùng. Thuốc hạ sốt chỉ dùng trong 3 - 4 ngày, thậm chí chỉ 1 ngày cũng đã có hiệu quả. Nếu không hạ, không cắt được sốt, thì phải tìm nguyên nhân hoặc xác định lại nguyên nhân dùng hay thay đổi thuốc chữa nguyên nhân, chứ dùng theo cách tăng liều hay kéo dài thuốc hạ nhiệt như trên là chưa đúng.

- Một hoạt chất thuốc hạ nhiệt có hàng trăm biệt dược đơn, biệt dược kép (phối hợp với thuốc khác). Do vô ý hoặc do nôn nóng nên dùng trùng lặp hoạt chất gây quá liều. Ví dụ: trẻ đang dùng biệt dược paramol (bột paracetamol) thấy chưa đỡ sốt, nôn nóng nghe mách bảo có biệt dược nhét hậu môn algotropyl tốt, thì dùng thêm. Biệt dược algotropyl chứa paracetamol và phenobarbital Trong thời gian chuyển tiếp, paracetamol từ thuốc uống hãy còn trong máu, thì paracetamol từ viên nhét hậu môn dùng thêm cũng đi thẳng vào máu, làm cho nồng độ paracetamol máu tăng cao, gây quá liều.

Trong các loại thuốc hạ nhiệt thì paracetamol bình thường khá lành tính, dùng cho trẻ em kể cả trẻ dưới 3 tháng tuổi. Sở dĩ như vậy là do khi vào cơ thể paracetamol được chất glutathion ở gan chuyển hóa thành chất không độc. Khi dùng quá liều hay dùng liều cao kéo dài, chất glutathion sẽ bị cạn kiệt, không còn đủ làm nhiệm vụ chuyển hóa, thì paracetamol sẽ làm tổn thương gan hủy hoại tế bào gan không hồi phục, có thể dẫn đến tử vong

Làm cách nào phòng tránh?

- Khi trẻ sốt, nếu được, nên chườm mát để hạ nhiệt, không nhất thiết phải dùng thuốc.

- Khi trẻ bị nhiễm siêu vi gây cúm, gây viêm đường hô hấp trên (không sốt hay sốt rất nhẹ) trẻ nhiễm siêu vi gây sốt xuất huyết (sốt cao hơn kèm theo nốt xuất huyết dưới da) hay bị nhiễm các siêu vi khác, thì tuyệt đối không dùng aspirin ngay với cả trẻ dưới 16 (hay dưới 18) tuổi. Các trường hợp khác, không dùng aspirin cho trẻ dưới 12 tuổi.

- Nếu trẻ sốt nên dùng các biệt dược hạ nhiệt đơn, chỉ có một hoạt chất (như paracetamol) vẫn có hiệu quả mà tránh được nhầm lẫn.

- Ngay với thuốc được chỉ định dùng cho trẻ em như paracetamol thì cũng phải dùng đúng liều một lần và liều trong 24 giờ. Ví dụ: trẻ 3 tháng tuổi mỗi lần dùng 40mg, cách 4 giờ dùng một lần, mỗi ngày dùng không quá 5 lần. Không được nôn nóng, tự tiện tăng liều mỗi lần, rút ngắn khoảng cách giữa các lần dùng, tăng số lần dùng (vì đều trực tiếp hay gián tiếp làm tăng liều).

- Nếu có thêm triệu chứng cần dùng thêm biệt dược, hay nếu cần thay chính biệt dược hạ nhiệt đang dùng thì phải hỏi bác sĩ, dược sĩ để tránh dùng trùng thuốc (làm tăng liều) hay tránh dùng phải những chất phối hợp trong thuốc có thể gây hại (với các biệt dược kép).

- Với trẻ dưới 5 tuổi, nên chọn loại thuốc dạng bột hòa tan được trong nước sẽ dễ uống và nhớ phân liều thật chính xác.

- Nếu do không biết mà dùng aspirin khi nhiễm siêu vi, thì khi có một trong các biểu hiện của hội chứng Reye (nói trên) thì phải chuyển ngay trẻ đến phòng cấp cứu. Cấp cứu kịp thời có hy vọng qua khỏi và ít để lại di chứng.

- Nếu do không biết mà dùng aspirin kéo dài hay dùng cho trẻ bị xuất huyết thì khi thấy trẻ có phân đen hoặc nôn ra nước màu đỏ hay sậm thì phải đưa trẻ đến phòng cấp cứu ngay. Cấp cứu sớm hy vọng sẽ thoát khỏi nguy hiểm tính mạng.

- Nếu do một lý do nào đó mà trẻ sốt quá cao (ví dụ như dùng thuốc hạ sốt quá chậm, không dùng thuốc chữa nguyên nhân gây sốt) thì ngay khi sốt cao hay ngay khi có biểu hiện co giật thì phải đưa trẻ đến phòng cấp cứu ngay. Cấp cứu kịp thời sẽ cắt được cơn co giật, có hy vọng thoát khỏi các biến chứng nặng nề về não.