Dấu hiệu nhận biết và biện pháp phòng bệnh não mô cầu

“Hướng dẫn giám sát và phòng, chống bệnh do não mô cầu” do GS.TS Nguyễn Thanh Long, Thứ trưởng Bộ Y tế ký ban hành chỉ rõ, bệnh do não mô cầu là một bệnh nhiễm khuẩn cấp tính, lây truyền theo đường hô hấp (chủ yếu qua việc tiếp xúc trực tiếp với nguồn bệnh do hít phải dịch tiết mũi, hầu, họng bắn ra từ người mang vi khuẩn (người bệnh và người lành mang trùng), thường gặp ở lứa tuổi trẻ và có khả năng gây thành dịch.

Lây truyền qua đồ vật ít khi xảy ra. Đáng nói, bệnh não mô cầu biểu hiện ở nhiều thể lâm sàng như viêm màng não mủ nhiễm khuẩn huyết sốc nhiễm khuẩn viêm khớp viêm màng ngoài tim trong đó viêm màng não mủ và nhiễm khuẩn huyết là thường gặp hơn. Bệnh thường để lại di chứng nặng nề như chậm phát triển tinh thần điếc, liệt với tỷ lệ từ 10-20%. Tỷ lệ tử vong có thể từ 8 - 15%.

Trong cộng đồng, tỷ lệ người mang vi khuẩn không có triệu chứng lâm sàng (người lành mang trùng) ở mũi, hầu, họng từ 5-25%. Tỷ lệ này thậm chí còn cao hơn tại khu vực ổ dịch.

Do tính chất lây truyền theo đường hô hấp nên bệnh thường xảy ra ở nơi tập trung đông người (nhà trẻ, trường học, ký túc xá, doanh trại, ...), người bị suy giảm miễn dịch hoặc đồng nhiễm khuẩn đường hô hấp Bệnh lưu hành rất phổ biến vào mùa đông – xuân và hiện nay trên địa bàn TP Hồ Chí Minh đang điều trị nhiều ca bệnh mắc não mô cầu.

Theo hướng dẫn này khi nhiễm vi khuẩn não mô cầu, thời gian ủ bệnh từ 2 - 10 ngày, thông thường từ 3 - 4 ngày. Bệnh nhân có các biểu hiện sốt đau đầu buồn nôn nôn, gáy cứng (trẻ nhỏ có thóp phồng), lơ mơ, nhạy cảm với ánh sáng, có thể xuất hiện ban xuất huyết hình sao hoặc biểu hiện sốc nhiễm khuẩn... Để khẳng định bệnh nhân sẽ được xét nghiệm xác định vi khuẩn não mô cầu trong dịch não tủy hoặc máu, hoặc dịch tử ban.

Thời kỳ lây truyền của bệnh tùy thuộc vào thời gian tồn tại của vi khuẩn não mô cầu ở mũi, họng của người nhiễm khuẩn. Đối với người bệnh, khả năng lây truyền có thể từ vài ngày trước khi khởi phát bệnh cho đến 24 giờ sau khi được điều trị bằng kháng sinh đặc hiệu. 

Đường lây truyền

Bệnh lây truyền qua đường hô hấp, chủ yếu qua việc tiếp xúc trực tiếp với nguồn bệnh do hít phải dịch tiết mũi, hầu, họng bắn ra từ người mang vi khuẩn (người bệnh và người lành mang trùng). Lây truyền qua đồ vật ít khi xảy ra.

Mọi người đều có cảm nhiễm với vi khuẩn não mô cầu và tính cảm nhiễm giảm dần theo tuổi. Sau khi nhiễm vi khuẩn, kể cả các trường hợp không có biểu hiện lâm sàng, cơ thể vẫn sinh miễn dịch Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa biết rõ thời gian miễn dịch đặc hiệu sau khi nhiễm khuẩn.

Dấu hiệu mắc bệnh

- Sốt đau đầu buồn nôn nôn, gáy cứng (trẻ nhỏ có thóp phồng), lơ mơ, nhạy cảm với ánh sáng, có thể xuất hiện ban xuất huyết hình sao hoặc biểu hiện sốc nhiễm khuẩn và trên lâm sàng hướng tới bệnh do não mô cầu.

Là những trường hợp nghi ngờ, có kèm theo xác định được vi khuẩn gây bệnh bằng một trong các xét nghiệm sau:

- Cấy phân lập được vi khuẩn não mô cầu trong dịch não tủy, hoặc máu, hoặc dịch tử ban.

- Xét nghiệm PCR xác định được vi khuẩn não mô cầu trong dịch não tủy, hoặc máu, hoặc dịch tử ban.

Biện pháp phòng bệnh do não mô cầu

Bộ Y tế cũng khuyến cáo khi xuất hiện bệnh nhân trên địa bàn cần hạn chế việc tụ tập đông người, hạn chế tiếp xúc với bệnh nhân, người nghi ngờ mắc bệnh. Hướng dẫn gia đình bệnh nhân và người dân trong khu vực ổ dịch thực hiện tốt vệ sinh cá nhân, vệ sinh nơi ở: rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, lau sạch các bề mặt, dụng cụ tiếp xúc hàng ngày như sàn nhà, tay nắm cửa, tay vịn cầu thang, mặt bàn/ghế, đồ chơi, dụng cụ học tập v.v... bằng xà phòng hoặc các chất tẩy rửa thông thường; giặt, rửa quần áo, dụng cụ, đồ vải ... và phơi dưới ánh nắng mặt trời

- Ăn uống đủ chất dinh dưỡng luyện tập, nâng cao thể trạng.

- Thực hiện tốt vệ sinh, thông khí nơi ở, nơi làm việc.

- Chủ động tiêm vaccine phòng bệnh tại các cơ sở y tế.

- Khi phát hiện dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh cần đi khám hoặc thông báo ngay cho cơ quan y tế gần nhất.

Vaccine phòng bệnh

Hiện nay đã có vaccine phòng bệnh do não mô cầu nhóm huyết thanh A, B, C, Y, W-135.

Vì tính chất lây lan nhanh, Bộ Y tế yêu cầu việc quản lý và điều trị đặc hiệu cho bệnh nhân sớm tại các cơ sở y tế nhằm giảm thiểu tối đa nguy cơ biến chứng và tử vong. Bệnh nhân phải được cách ly tại phòng riêng, hạn chế tiếp xúc và đeo khẩu trang (tối thiểu trong vòng 24 giờ sau khi dùng kháng sinh đặc hiệu) và thực hiện các biện pháp phòng chống nhiễm khuẩn tại các cơ sở y tế theo quy định.

Với những người tiếp xúc gần sẽ được quản lý, theo dõi và dùng thuốc dự phòng bệnh.