Đái tháo đường: Trị liệu bằng phương pháp y học cổ truyền

Trong vòng 10 năm trở lại đây, căn bệnh đái tháo đường (ĐTĐ) và các biến chứng của nó đang có xu hướng ngày càng gia tăng và thực sự trở thành mối lo ngại đáng báo động trên phạm vi toàn thế giới. Bên cạnh sự phong phú của các chế phẩm Tây y trong điều trị đái tháo đường người ta vẫn có xu hướng đi sâu tìm hiểu và khảo sát các biện pháp trị liệu của y học cổ truyền nhằm tìm ra một phương thức trị liệu có tính hiệu quả và an toàn cao nhất.

Tuy nhiên, vì nhiều lý do khác nhau, cách nhìn nhận và sử dụng Đông y trị liệu đái tháo đường vẫn còn khá nhiều bất cập, thậm chí có nhiều xu hướng mang tính chất cực đoan khiến cho người bệnh cảm thấy hoang mang, không biết lựa chọn phương thức nào cho đúng.

Khái niệm

Biểu hiện chủ yếu của đái tháo đường người xưa gọi là ‘tam đa, nhất thiểu’, nghĩa là ăn nhiều, uống nhiều, đái nhiều và sút cân nhanh. Về trị liệu, cổ nhân thường lấy biện chứng ‘tam tiêu’ làm cơ sở, nghĩa là phân chia thành 3 thể: thượng tiêu (phần trên cơ thể, gồm tâm và phế), trung tiêu (phần giữa cơ thể, gồm tỳ và vị) và hạ tiêu (phần dưới của cơ thể, gồm can thận tiểu trường, đại trường và bàng quang).

Nguyên nhân và cơ chế sinh bệnh

Theo cổ nhân, tiêu khát phát sinh chủ yếu do các nguyên nhân như bẩm thụ tiên thiên bất túc ẩm thực bất điều (ăn uống bất hợp lý), tình chí thất điều (yếu tố tâm thần kinh), ngoại cảm lục dâm (yếu tố môi trường, nhiễm khuẩn), cửu phục đan dược (dùng thuốc bất hợp lý), trường kỳ ẩm tửu, phòng lao bất điều (tửu sắc và lao lực quá độ)... Các nguyên nhân này tác động trực tiếp hoặc gián tiếp làm rối loạn công năng các tạng phủ, trong đó đặc biệt là 3 tạng: tỳ, phế và thận, từ đó mà phát sinh tiêu khát.

Nguyên tắc trị liệu

- Điều trị toàn diện, nguyên tắc này xuất phát từ quan điểm chỉnh thể, coi nhân thể là một khối thống nhất. Toàn diện nghĩa là: (1) trong trị liệu phải luôn luôn chú ý xem xét và điều chỉnh công năng tạng phủ bị bệnh trong mối quan hệ ràng buộc và tác động qua lại với tất cả các tạng phủ khác; (2) sử dụng tổng hợp các biện pháp: dùng thuốc và không dùng thuốc thuốc và chế độ ăn uống sinh hoạt tập luyện khí công dưỡng sinh

- Biện chứng luận trị, nghĩa là phải căn cứ vào bệnh cảnh lâm sàng cụ thể và giai đoạn bệnh, đặc điểm về thể chất giới tính tuổi tác... của từng người bệnh mà lựa chọn thuốc và các biện pháp trị liệu cho phù hợp.

- Chú ý vận dụng các liệu pháp có tính tự nhiên như dược thiện (món ăn - bài thuốc), trà dược xoa bóp bấm huyệt, khí công, dưỡng sinh... Nguyên tắc này dựa trên quan điểm ‘thiên nhân hợp nhất’: con người và tự nhiên là thống nhất, con người khởi nguồn từ tự nhiên, dựa vào tự nhiên, phát triển cùng với tự nhiên.

Phương pháp cụ thể

Có thể chia làm hai biện pháp lớn là dùng thuốc và không dùng thuốc:

Dùng thuốc: Thường theo 3 phương thức biện chứng luận trị, chuyên bệnh chuyên phương và vận dụng kinh nghiệm dân gian.

Biện chứng luận trị: Tùy theo từng thể bệnh mà lựa chọn các vị thuốc và bài thuốc cho phù hợp. Ví như: Với thể táo nhiệt thương phế biểu hiện bằng các triệu chứng phiền khát, uống nhiều, ăn nhiều, họng khô miệng táo, tiểu tiện nhiều lần, đại tiện táo, lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng khô... thì chọn dùng bài thuốc

Tăng dịch thừa khí thang gia giảm; với thể thận âm khuy hư biểu hiện bằng các triệu chứng người gầy, tiểu tiện nhiều lần, đầu choáng mắt hoa, tai ù, tai điếc, hay có cảm giác sốt nóng về chiều, lòng bàn tay và bàn chân nóng, đổ mồ hôi trộm, họng khô, miệng khát, đại tiện táo, chất lưỡi đỏ không có rêu... thì chọn dùng bài thuốc Tả quy hoàn gia giảm, với thể tỳ hư đàm trệ biểu hiện bằng các triệu chứng người béo trệ, hay chướng bụng ăn kém chậm tiêu đầu nặng, tay chân rã rời, lưỡi bệu có vết hằn răng thì chọn dùng bài thuốc Hoắc phác hạ linh thang gia giảm...

Chuyên bệnh chuyên phương: Là phương pháp sử dụng một bài thuốc cố định dùng chung cho tất cả các thể bệnh, cũng có thể gia giảm nhưng số lượng không nhiều.

Ví như: Ở Trung Quốc, các nhà y học cổ truyền đã nghiên cứu và xây dựng hàng chục phương thuốc trị liệu tiểu đường khác nhau như: tiêu khát linh, thủy điệt tam hoàng thang, giáng đường tụy phúc khang, phức phương tam tiêu thang, ích khí tư thận thang, sinh tân ngọc dịch cao, giáng đường kháng niêm phương, bối qua ẩm, ích nhân đường, giáng đường ẩm II... Thực chất, đây là phương pháp trị liệu theo phương thức ‘biện bệnh luận trị’.

Vận dụng kinh nghiệm dân gian: Đây là những phương pháp trị liệu thường rất đơn giản, dễ kiếm, dễ dùng, rẻ tiền và có hiệu quả ở các mức độ khác nhau. Kinh nghiệm trị liệu tiểu đường trong dân gian là rất phong phú nhưng chưa được chú ý đúng mức và khai thác hết.

Ví như: dùng lá ổi, rễ cây dâu tằm câu kỷ tử hoài sơn mạch môn hoàng liên sắc uống; dùng dưa hấu cà rốt lê dưa chuột bí đao mướp đắng ép lấy nước uống hằng ngày; dùng con gián hoặc cương tàm sao vàng tán bột uống...

Không dùng thuốc: Là sử dụng các liệu pháp tự nhiên như châm cứu bấm huyệt xoa bóp dược thiện, trà dược, cháo thuốc, dán thuốc vào huyệt, tắm thuốc, tập luyện khí công dưỡng sinh Ví như chế độ ăn nên trọng dụng các loại thực phẩm như râu ngô các chế phẩm của đậu tương và đậu đen mướp đắng bí đỏ bí đao dưa hấu tỏi hoài sơn hành tây rau cần cà rốt củ cải măng, hẹ ngân nhĩ hải tảo tụy lợn cá quả cá trạch hải sâm ; có thể dùng các loại cháo thuốc như cháo tụy lợn, cháo khổ qua cháo nhị phấn trư đỗ, cháo địa cốt bì ngọc mễ tu, cháo đông qua dĩ nhân...