Nguyên nhân và hướng điều trị bệnh viêm khớp sinh mủ

Viêm khớp sinh mủ là viêm khớp do vi khuẩn sinh mủ không đặc hiệu, không phải do lao, phong hay nấm, ký sinh trùng hay virut gây nên mà nguyên nhân chính là do tụ cầu vàng (50 - 70% trường hợp), liên cầu, phế cầu, lậu cầu, não mô cầu... Có khoảng 10% trường hợp nhiễm đồng thời nhiều loại vi khuẩn, thường gặp sau chấn thương. Bệnh có tỷ lệ cao trên nền bệnh nhân mắc viêm khớp dạng thấp, suy giảm miễn dịch, đái tháo đường, bệnh lý mạch máu, dùng corticoid kéo dài, loét da do viêm mạch, do tỳ đè...

Vi khuẩn xâm nhập khớp bằng cách nào?

Phần lớn các trường hợp mắc bệnh do vi khuẩn lan truyền theo đường máu xâm nhập vào khớp. Có thể theo đường kế cận từ nhiễm khuẩn xương hoặc phần mềm cạnh khớp hoặc nhiễm khuẩn trực tiếp sau chấn thương, sau tiêm khớp hoặc sau phẫu thuật.

Trong trường hợp nhiễm khuẩn theo đường máu vi khuẩn từ các mao mạch màng hoạt dịch khớp xâm nhập vào màng hoạt dịch, bám dính tại chỗ gây phản ứng tập trung bạch cầu trung tính sau ít giờ.

Trong vòng 48 giờ sụn khớp bị tổn thương do vi khuẩn kích thích các tế bào sụn giải phóng các protease, các cytokin, do sự xâm nhập trực tiếp của vi khuẩn và các tế bào viêm vào sụn. Trên mô bệnh học có thể tìm thấy vi khuẩn ở lớp bề mặt màng hoạt dịch và sụn khớp cũng như các ổ áp-xe nhỏ trên bề mặt màng hoạt dịch khớp, sụn khớp, thậm chí cả ở lớp xương dưới sụn trong các trường hợp nặng. Màng hoạt dịch tăng sinh tạo thành hình ảnh màng máu (pannus) phủ trên bề mặt sụn khớp. Vi khuẩn cũng gây viêm tắc các mạch máu màng hoạt dịch.

Bệnh biểu hiện tại khớp và cả ngoài khớp

Vị trí tổn thương: 90% bệnh nhân có tổn thương một khớp, trong đó khớp gối hay gặp nhất, ít gặp hơn là các khớp háng, vai, cổ tay, cổ chân, khuỷu tay... Các khớp nhỏ của bàn tay hay bàn chân thường gặp trong những trường hợp tiêm tại chỗ trực tiếp hoặc do bị động vật cắn. Trong trường hợp bệnh nhân có tiền sử dùng thuốc truyền đường tĩnh mạch tỷ lệ viêm khớp tại cột sống khớp cùng chậu, khớp ức đòn cao hơn viêm các khớp ngoại biên. Viêm nhiễm khuẩn nhiều khớp hay gặp nhất ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp

Triệu chứng tại khớp: viêm khớp biểu hiện bởi các triệu chứng sưng, nóng, đỏ đau Có thể tràn dịch khớp co cơ hạn chế vận động. Tuy nhiên trong trường hợp khớp nằm ở vị trí sâu như khớp háng hoặc khớp cùng chậu thì khó phát hiện sưng khớp. Có thể gặp viêm mô tế bào viêm bao thanh dịch, cốt tuỷ viêm cấp với các triệu chứng lâm sàng tương tự. Tuy nhiên các bệnh cảnh trên có thể phân biệt với viêm khớp nhiễm khuẩn ở đặc điểm thường bệnh nhân không hoặc ít hạn chế vận động khớp.

Triệu chứng ngoài khớp: Hội chứng nhiễm khuẩn với sốt cao thường trên 38oC, có khi đến 40oC hoặc hơn, có khi rét run. Tuy nhiên, sốt cao không thường gặp ở những bệnh nhân già yếu suy giảm miễn dịch hoặc đang mắc bệnh viêm khớp dạng thấp

Ngoài ra, có thể chẩn đoán bệnh dựa vào các triệu chứng cận lâm sàng như tế bào máu ngoại biên, chụp Xquang chụp cắt lớp vi tính, soi tươi, xét nghiệm dịch khớp...

Cần được phân biệt với:

Viêm khớp do gút cấp: Triệu chứng viêm rầm rộ, sưng nóng đỏ đau đột ngột, thường vị trí ở các khớp chi dưới, đặc biệt bàn ngón chân. Tuy nhiên khi hỏi tiền sử thường có những đợt viêm tương tự, thời gian kéo dài không quá 2 tuần, thường khởi phát sau bữa ăn thịnh soạn. Điều trị bằng colchicin hoặc chống viêm giảm đau không steroid đáp ứng nhanh.

Viêm khớp do lao: Triệu chứng viêm kém rầm rộ, sưng nóng đỏ, đau ít. Triệu chứng toàn thân kín đáo (sốt nhẹ về chiều, gầy sút, hạch ngoại biên...), có thể gặp lao ở vị trí khác (phổi). Các xét nghiệm về lao dương tính.

Viêm khớp do virut nấm kí sinh trùng: Dựa vào các triệu chứng lâm sàng, đặc biệt nuôi cấy phân lập nguyên nhân gây bệnh. Ngoài ra, cần phân biệt với một số bệnh khác như viêm khớp phản ứng (soi, cấy dịch khớp luôn âm tính), cốt tuỷ viêm (có hình ảnh tổn thương xương trên Xquang, chụp cắt lớp vi tính)...

Điều trị như thế nào?

Người bệnh cần được chẩn đoán bệnh sớm, dùng ngay kháng sinh đường tĩnh mạch dẫn lưu mủ khớp khi cần thiết, bất động khớp tương đối có thể ngăn chặn được tình trạng huỷ hoại khớp.

Thực hiện ngay việc cấy máu, lấy dịch khớp, làm xét nghiệm dịch khớp nhanh bằng phương pháp soi tươi nhuộm gram tìm vi khuẩn. Căn cứ kết quả soi tươi nhuộm gram kết hợp với các yếu tố nguy cơ dự đoán chủng vi khuẩn, từ đó lựa chọn ngay kháng sinh thích hợp - trước khi có kết quả cấy máu hoặc dịch khớp (thường có sau 3 - 5 ngày hoặc lâu hơn tuỳ loại vi khuẩn).

Lưu ý cần tránh việc sử dụng kháng sinh tiêm trực tiếp vào khớp vì tác dụng không tốt hơn, thậm chí có thể gây nên tình trạng viêm khớp do tinh thể thuốc

Dự phòng

Thực hiện vô khuẩn tuyệt đối khi làm các thủ thuật, phẫu thuật tiến hành tại khớp. Điều trị tốt các nhiễm khuẩn tại các cơ quan khác, đặc biệt tại da, phần mềm và xương.