Đau mắt đỏ, căn bệnh không đơn giản, bạn chớ chủ quan

Đau mắt đỏ là một thuật ngữ có tính chất dân gian nhiều hơn là khái niệm bệnh học chính thống. Tựu trung, nhân dân cho rằng đau mắt đỏ nghĩa là thấy mắt đỏ hơn bình thường kèm theo những khó chịu không trầm trọng lắm ví như cộm, rát, ra dỉ, ngứa, đau nhức ít hoặc không đau nhức, thị lực không giảm hoặc giảm không đáng kể. Giới chuyên khoa mắt thì định khu rõ ràng hơn đó là các trường hợp mắt đỏ nhưng không có đau nhức và giảm thị lực. Đỏ mắt có đau nhức và giảm thị lực mang tính chất nghiêm trọng hơn, điều trị khó khăn hơn và hậu quả cũng nặng nề hơn. Chúng ta sẽ bàn luận sâu hơn về bệnh đau mắt đỏ với sự tách biệt rõ ràng với nhóm còn lại: chúng không thuộc nhóm gây mù lòa nếu không có biến chứng và được điều trị thích đáng.

Chắc chắn là bất cứ ai trong đời cũng đã có lần bị đau mắt đỏ. Cảm giác rất giống nhau: đỏ mắt do người khác báo cho bạn hoặc tự bạn soi gương mà thấy, cảm giác bất ổn trong mắt: cộm, ngứa, căng tức ở trong mắt hơn là một đau nhức thực thụ, ra dỉ mắt nhiều hoặc rất nhiều. Những khó chịu khác có thể biểu hiện toàn thân hoặc quanh mắt: sốt, nổi hạch đau họng viêm mũi xoang đau răng

Cách phân loại để điều trị rất phong phú thế nhưng dựa theo bệnh nguyên vẫn là phổ biến và được chấp nhận nhiều nhất. Chúng ta hãy đi từ đơn giản đến phức tạp :

Đỏ mắt do tác nhân hóa lý từ môi trường: Đỏ mắt xuất hiện nhanh, mất đi nhanh dù điều trị hay không điều trị, có mối quan hệ nhân quả với tác nhân ngoại lai. Chúng ta có vô vàn ví dụ cho đỏ mắt thuộc nhóm này: gió, bụi, nước mưa đi bơi, dùng rượu bia khói, cảm động, khóc lóc... Cần nói ngay là điều trị trong những trường hợp này chỉ đơn giản là nước muối sinh lý nước mắt nhân tạo hay hỗn dịch mà nhiều hãng đang bán rộng rãi trên thị trường: Osla, naphacollyre, V-Rohto, visime, daigaku. Hỗn dịch thường chứa chất co mạch, chất kháng histamin (chống ngứa), chất sát trùng do vậy nhìn chung chúng sẽ giải quyết ổn thỏa đỏ mắt thuộc nhóm này.

Đỏ mắt do nguyên nhân toàn thân: Nếu ai đó đã trải qua cảm mạo sốt nóng đều thấy mắt mình đỏ lên nhiều. Nhiễm virut trong những ngày đầu ngoài việc sốt nóng sốt rét đau mình mẩy, đau họng thì thấy mắt đỏ cũng khiến nhiều bệnh nhân đến khám tại cơ sở chuyên khoa mắt. Xoang răng là những bộ phận lân cận với mắt. Do vậy khi các bộ phận này bị viêm nhiễm thì mắt cũng đỏ lên nhiều, có khi hình thành viêm kết mạc thực thụ. Nếu ta rơi vào trường hợp này thì nên điều trị nguyên nhân, đừng chú tâm nhiều về mắt.

Viêm kết mạc do vi khuẩn: Ai đấy được chứng kiến dù chỉ một lần thì cũng không thể quên hình ảnh viêm kết mạc do lậu cầu. Bệnh có thể gặp ở mọi lứa tuổi nhưng hay gặp nhất là ở nhũ nhi do lây nhiễm lậu cầu từ âm đạo của mẹ. Đó là một đôi mắt sưng nề dữ dội, tắm mình trong mủ đặc màu vàng. Mặc dù lau mắt thường xuyên nhưng mủ vẫn ứa ra đều đều. Lòng đen có thể bị loét thủng nếu việc điều trị bị chậm trễ hoặc không tương thích. May thay là kháng sinh chống lậu cầu hiện không còn là vấn đề khó khăn nữa nên nhìn chung việc điều trị mang kết quả khả quan, bệnh giảm rất nhanh chóng.

Trên trẻ em thì viêm kết mạc có giả mạc cũng là bệnh thường gặp. Trẻ thường có ho sốt, viêm long hô hấp trên. Lòng trắng đỏ ngầu, mắt ra dỉ nhiều đôi khi ứa nước hồng như máu làm các bậc cha mẹ rất hoảng sợ. Khi lật mi lên người ta thấy có một lớp màng trắng bao phủ. Khi cố bóc lớp này đi sẽ gây chảy máu tại chỗ. Nguyên nhân thường do cầu khuẩn, virut. Bạch hầu cũng có thể gây ra những biểu hiện tương tự nhưng tính chất giả mạc có khác biệt và thực sự hiếm gặp do chương trình tiêm chủng mở rộng đã rất thành công ở nước ta từ nhiều thập kỷ nay.

Viêm kết mạc do chlamydia ngoài việc gây ra mắt hột ở người lớn còn gây viêm kết mạc bể bơi ở thiếu niên, gây viêm kết mạc mủ ở trẻ em. Tần suất gặp các bệnh nhân loại này cũng ngày càng hiếm do việc dùng kháng sinh sớm và chương trình thanh toán mắt hột rất bền bỉ của ngành mắt.

Viêm kết mạc do virut: Năm ngoái chúng ta đã có dịch đau mắt doadenovirus tại phần lớn các tỉnh thành ở miền Bắc trong suốt mùa hè đến tận tháng 10. Đây là căn bệnh không nguy hiểm, chẩn đoán dễ dàng nhưng lại gây khó chịu cho biết bao nhiêu người, hao tốn tiền của, ảnh hưởng rất nhiều đến công việc. Mỗi người bị bệnh mất khoảng 10 ngày cùng với khoảng 100.000 đồng tiền thuốc để chăm sóc mắt bị bệnh. Bệnh lây lan rất nhanh chóng và dễ dàng do virut tồn tại ở môi trường tới vài ngày, kháng cồn và ê-the tốt. Đường lây cũng rất đa dạng: tiếp xúc trực tiếp, qua nước bọt qua sinh hoạt tình dục Chúng ta không giơ tay đầu hàng với căn bệnh này thế nhưng chính người bệnh và các bác sĩ chuyên khoa mắt phải có ý thức phòng bệnh cho mình và cộng đồng thì dịch mới có thể được ngăn chặn. Lạm dụng thuốc điều trị tùy tiện cũng làm khoảng 10-15% bệnh nhân bị đau mắt dịch có những biến chứng có thể làm giảm thị lực hay mù lòa như viêm loét giác mạc sẹo giác mạc

Viêm kết mạc do các chủng virut khác như do herpes simplex, virut zona mang tính cá nhân. Cần thăm khám thận trọng và hỏi bệnh kỹ càng mới chẩn đoán chính xác được.

Điều trị nói chung chỉ cần nước muối sinh lý 0,9% kháng sinh nhỏ mắt. Việc dùng các thuốc chống viêm hay kháng virut sẽ cần tư vấn của bác sĩ chuyên khoa mắt.

Viêm kết mạc dị ứng: Có từ 25 - 40% dân số có viêm kết mạc dị ứng với các mức độ khác nhau. Số lượng bệnh nhân có vẻ ngày càng tăng do ô nhiễm môi trường, khí hậu trái đất nóng lên. Bên cạnh đó thì mất cân bằng dinh dưỡng tiêu thụ mỡ động vật quá nhiều, dùng kháng sinh bừa bãi cũng là nguyên nhân khả dĩ của sự gia tăng này. Viêm kết mạc dị ứng có 3 dạng: viêm kết mạc mùa xuân viêm kết mạc cơ địa dị ứng và viêm kết mạc có nhú khổng lồ. Hai dạng đầu thường xuất hiện trên người có cơ địa dị ứng gây bệnh sớm ngay trong 10 năm đầu đời. Dạng thứ 3 liên quan đến việc mang kính tiếp xúc. Chẩn đoán xác định khá phức tạp. Nhưng bù lại chúng ta cần chú ý hai điểm mấu chốt: bệnh nhân đến viện chủ yếu do ngứa mắt, điều trị bằng nước mắt nhân tạo và thuốc kháng dị ứng nhỏ mắt đem lại dễ chịu nhanh cho người bệnh.

Các thuốc điều trị dị ứng nói chung và dị ứng tại mắt nói riêng đã gặt hái được rất nhiều thành công. Các thuốc kháng histamin loại nhỏ mắt, thuốc ức chế giải phóng hạt từ dưỡng bào, cyclosporin lần lượt ra đời nhằm xoa dịu cái ngứa của bệnh nhân.

Tránh nóng, tránh tiếp xúc với dị nguyên, giải mẫn cảm đặc hiệu cũng là những biện pháp cần thiết để giảm tần suất phải nhập viện điều trị.

Đỏ mắt do các nguyên nhân hiếm gặp khác: Bệnh nhân thường đến muộn và đến khám ở tuyến cuối do những nguyên nhân rất đặc thù: viêm củng mạc viêm tổ chức hốc mắt thông động tĩnh mạch cảnh xoang hang...

Đỏ mắt xem ra cũng không hẳn là giản đơn và vô hại. “Cái sảy nảy cái ung” là lời các cụ vẫn thường nói. Do vậy cả bệnh nhân và thầy thuốc đều không nên chủ quan khi thấy đỏ mắt