Lưu ý trong điều trị HIV để việc chữa trị trở nên dễ dàng hơn

HIV/AIDS là một bệnh diễn biến kéo dài, chưa có thuốc điều trị khỏi hẳn nên đòi hỏi phải theo dõi điều trị và chăm sóc suốt cả đời. Vì vậy, theo dõi diễn biến bệnh và thực hiện đúng các chỉ định điều trị của thầy thuốc mới giúp bệnh nhân không hoặc ít bị mắc các nhiễm trùng cơ hội, tránh bị thất bại trong điều trị và xuất hiện hiện tượng kháng thuốc.

Thế nào là sự tuân thủ?

Tuân thủ trong y tế là sự phục tùng của người bệnh với các phương thức điều trị do người thầy thuốc đưa ra như: Liệu pháp dùng thuốc (thuốc kháng vi-rút hoặc chống nhiễm trùng cơ hội) và liệu pháp thay đổi hành vi.

Tuân thủ dùng thuốc là uống thuốc đủ liều được chỉ định và uống thuốc đúng giờ.

Tuân thủ là phương thức quan trọng và cốt yếu để đạt được mục đích là đem lại hiệu quả trong điều trị. Đặc biệt đối với người nhiễm HIV/AIDS, việc chỉ định dùng thuốc nhiều khi phải kéo dài suốt cả cuộc đời nên chỉ có tuân thủ tốt mới có thể ngăn chặn được vi-rút, phòng tránh hiện tượng kháng thuốc và duy trì một cách toàn diện sức khỏe cho người bệnh.

Tầm quan trọng của việc tuân thủ trong quá trình điều trị người bệnh HIV/AIDS

HIV có tỷ lệ nhân lên và đột biến rất cao. Nếu không tuân thủ (nghĩa là các liều thuốc không được dùng đều đặn, đủ liều và đúng giờ) sẽ dẫn đến việc nồng độ thuốc trong máu thấp, các đột biến của vi-rút HIV sẽ xuất hiện sự kháng thuốc.

Cả các thuốc ức chế enzym protease (PI) lẫn thuốc ức chế enzym sao mã ngược không phải nucleoside (NNRTI) đều có hiện tượng kháng thuốc rộng theo nhóm: Nghĩa là khi có hiện tượng kháng một loại thuốc trong nhóm xảy ra thì thông thường sẽ dẫn đến việc kháng tất cả thuốc của nhóm đó. Vì thế việc không tuân thủ một phác đồ điều trị có thể dẫn đến hiện tượng vi-rút kháng lại với nhiều loại thuốc chống vi-rút.

Lợi ích của việc tuân thủ điều trị

Sử dụng các thuốc dự phòng tiên phát đúng theo chỉ dẫn sẽ phòng ngừa được các nhiễm trùng cơ hội như: Viêm phổi do PCP viêm não do Toxplasma, nhiễm nấm Cryptococus, nhiễm MAC.

Sử dụng các thuốc  dự phòng thứ phát đúng theo chỉ dẫn sẽ phòng ngừa các nhiễm trùng thứ phát, làm giảm tần suất hoặc không xuất hiện các nhiễm trùng cơ hội sẽ cải thiện được sức khoẻ cả về thể chất và tinh thần cho bệnh nhân.

Khuyến khích ‘lối sống lành mạnh’ thông qua những thay đổi hành vi, nghĩa là ngừng tiêm chích ma tuý, có các hành động phòng lây nhiễm chế độ ăn hợp lý, vận động thân thể: làm cho bệnh nhân lạc quan hơn, có niềm vui và lòng tin, có sức khỏe thể chất tốt, từng bước tham gia các hoạt động trong môi trường gia đình và xã hội, góp phần đem lại sức khỏe cho chính mình và đảm bảo an toàn tránh lây nhiễm HIV cho cộng đồng.

Khi được điều trị bằng thuốc kháng vi-rút, nếu dùng thuốc đúng theo chỉ dẫn sẽ làm giảm nồng độ vi-rút, ngăn ngừa kháng thuốc và làm chậm sự tiến triển của bệnh.

Các yếu tố ảnh hưởng đến việc tuân thủ trong quá trình điều trị bệnh nhân HIV/AIDS

- Do bản chất của bệnh: Vì là bệnh chưa thể chữa khỏi hẳn nên đây luôn là gánh nặng tâm lý đeo đẳng suốt cuộc đời của bệnh nhân. Nhất là đối với những bệnh nhân có lòng tự trọng yếu, kém niềm tin và lạc quan thì dễ dẫn đến tình trạng chán nản buông xuôi, bỏ điều trị hoặc dùng thuốc thất thường dẫn đến thất bại điều trị.

- Phải dùng quá nhiều thuốc: Người nhiễm HIV/AIDS có thể bị nhiều loại nhiễm trùng cơ hội khác nhau. Việc điều trị và điều trị dự phòng nhiễm trùng cơ hội nhiều khi phải sử dụng nhiều loại thuốc: Nhất là các thuốc điều trị lao - số lượng nhiều và phải dùng thuốc kéo dài. Đặc biệt, những bệnh nhân được điều trị bằng thuốc kháng vi-rút hoạt tính cao (HAART) thì phải dùng ít nhất 3 loại thuốc trở lên thì số lượng thuốc và thời gian dùng thuốc kéo dài suốt đời là những rào cản lớn tác động đến sự tuân thủ.

- Do các tác dụng phụ không mong muốn của các thuốc sử dụng điều trị cho bệnh nhân: Các thuốc sử dụng điều trị dự phòng nhiễm trùng cơ hội (phổ biến là Co-trimoxazol) có thể gây sốt phát ban dị ứng; các thuốc điều trị lao có thể gây viêm gan dị ứng với phát ban và sẩn ngứa viêm dây thần kinh ngoại biên hoặc viêm dây thần kinh thị giác

Đặc biệt, những bệnh nhân được điều trị bằng các thuốc kháng Retrovirus thì có thể gặp rất nhiều tác dụng phụ khác nhau như: Sốt, phát ban, nôn buồn nôn rối loạn tiêu hóa đau đầu chóng mặt rối loạn giấc ngủ viêm gan viêm tụy viêm dây thần kinh ngoại biên thiếu máu sỏi thận đái máu, loạn dưỡng mỡ...

Trường hợp quá mẫn nặng có thể xuất hiện Hội chứng Steven Jonhson. Các tác dụng phụ không mong muốn này ảnh hưởng rất lớn đến sự tuân thủ của người bệnh, làm người bệnh sợ phải dùng thuốc, không tin tưởng vào sức khỏe của mình dẫn đến bỏ thuốc hoặc dùng thuốc không đều đặn.

- Thiếu hỗ trợ (gia đình, bè bạn, cán bộ y tế): Sự hỗ trợ của cán bộ y tế, người thân trong gia đình và bạn bè của người bệnh là yếu tố quan trọng đảm bảo việc tuân thủ của người bệnh. Việc chia sẻ, an ủi và động viên cũng như nhắc nhở hoặc giúp đỡ người bệnh uống đủ số lượng thuốc, đủ liều và đúng giờ sẽ làm cho sự tuân thủ của bệnh nhân được tốt vì nhiều bệnh nhân không thể tự giác nhớ được cách sử dụng đúng các thuốc theo chỉ định của thầy thuốc.

- Gánh nặng về tài chính: Quá trình mắc bệnh kéo dài, phải chi phí cho cuộc sống cũng như theo dõi điều trị, trong khi bệnh nhân không có khả năng tạo ra thu nhập (do sức khỏe hoặc bị thất nghiệp) sẽ là gánh nặng tài chính không chỉ cho bệnh nhân mà còn cho cả những người khác trong gia đình bệnh nhân.

Những khó khăn và thiếu thốn trong cuộc sống hằng ngày sẽ không đảm bảo cho sức khỏe thể chất và dễ làm cho bệnh nhân có những sang chấn về tinh thần, dẫn đến chán nản và tuyệt vọng.

- Những hạn chế về chế độ ăn liên quan đến sử dụng thuốc: Do mỗi thuốc có cách sử dụng khác nhau liên quan đến chế độ ăn như: có thuốc phải uống khi no, có thuốc phải uống xa bữa ăn, có thuốc phải kiêng dùng bia - rượu điều này cũng sẽ gây ra những khó khăn nhất định làm bệnh nhân nhiều khi sử dụng thuốc không đúng chỉ dẫn do bệnh nhân không nhớ hoặc phải ngừng các thói quen như sử dụng bia rượu (ở những người bệnh nghiện những đồ uống này).