Biến chứng thận do bệnh đái tháo đường nên cẩn trọng

Ở Việt Nam bệnh đái tháo đường (ĐTĐ) đang gia tăng về tần suất mắc bệnh, cùng với những tiến bộ trong điều trị bệnh tuổi thọ của người bệnh ĐTĐ kéo dài hơn, làm cho biến chứng thận ở bệnh nhân ĐTĐ cũng ngày càng tăng.

Quá trình tổn thương thận

Ở các nước có nền công nghiệp phát triển, ĐTĐ là nguyên nhân chính gây suy thận giai đoạn cuối. Hiểu biết biến chứng thận ở bệnh nhân ĐTĐ có thể giúp dự phòng để hạn chế và làm chậm biến chứng này.

Triệu chứng

Đái tháo đường tuýp 1, triệu chứng của bệnh thận thường xuất hiện sau khi được chẩn đoán bệnh tiểu đường 3-5 năm. Đối với đái tháo đường tuýp 2, do khó xác định thời gian khởi phát của bệnh, nên chưa rõ bệnh thận xuất hiện sau khởi phát bệnh ĐTĐ bao nhiêu năm. Ở giai đoạn sớm chỉ có triệu chứng của bệnh ĐTĐ, không có biểu hiện lâm sàng của bệnh thận mặc dù thận đã tổn thương. Biểu hiện duy nhất của tổn thương thận trong giai đoạn này là microalbumin niệu. Vì vậy khi xét nghiệm nước tiểu có microalbumin niệu là báo hiệu có tổn thương thận. Microalbumin niệu lúc đầu chỉ xuất hiện khi bệnh nhân kiểm soát glucose máu kém.

Việc kiểm soát đường máu tốt là biện pháp hữu hiệu để hạn chế tổn thương thận Mức độ nặng của microalbumin niệu có liên quan với thời gian bị bệnh ĐTĐ và mức độ kiểm soát đường huyết Điều trị bằng thuốc ức chế men chuyển có thể làm giảm hoặc không còn microalbumin niệu. Vì vậy sử dụng thuốc ức chế men chuyển trong giai đoạn này được coi là có tác dụng bảo vệ thận Giai đoạn muộn hay còn gọi là giai đoạn bệnh thận lâm sàng, thường khởi phát bằng phù, cũng có thể khởi phát là hội chứng cầu thận cấp (phù protein niệu, hồng cầu niệu, tăng huyết áp), hiếm hơn có thể khởi phát bằng hội chứng suy thận cấp (đái ít vô niệu ure và creatinin máu tăng).

Một số bệnh nhân khởi phát bằng hội chứng thận hư (phù nặng tràn dịch màng bụng màng phổi, màng tinh hoàn protein niệu trên 3,5g/24 giờ protein máu giảm <60g/l albumin máu giảm <30g/l lipid máu tăng). Diễn biến bệnh thường biểu hiện bằng hội chứng viêm cầu thận mạn với phù từng đợt protein niệu trung bình (2-3g/24 giờ), hồng cầu niệu vi thể, tăng huyết áp Các triệu chứng nặng lên khi kiểm soát glucose máu kém. Dần dần chức năng thận suy giảm, xét nghiệm thấy ure, creatinin máu tăng, rồi dẫn đến suy thận giai đoạn cuối, bệnh nhân bắt buộc phải điều trị thay thế thận.

Bệnh thận do ĐTĐ còn hay gặp hoại tử nhú thận, có thể phát hiện được bằng chụp thận thuốc tĩnh mạch Nhú thận hoại tử bong ra trôi theo nước tiểu có thể gây tắc ở niệu quản làm giãn đài bể thận, bệnh nhân sẽ xuất hiện cơn đau quặn thận đau dữ dội ở vùng hố thắt lưng lan xuống bộ phận sinh dục. Bệnh bàng quang thần kinh cũng gặp khoảng 1-26% số bệnh nhân. Biểu hiện lâm sàng là bệnh nhân đi đái không tự chủ, nước tiểu tự chảy ra mà không nhịn được. Nhiễm khuẩn đường tiết niệu gặp tới 90% số bệnh nhân tiểu đường Nhiễm khuẩn cả hai bên thận gặp khoảng 10% số bệnh nhân. Nhiễm khuẩn đường tiết niệu chủ yếu là các vi khuẩn đường ruột như E. Coli, proteus.

Dự phòng biến chứng thận

Kiểm soát tốt đường huyết thường xuyên duy trì glucose máu <7mmol/l, HbA1C <7%, có thể làm chậm được biến chứng thận và ngăn chặn được biến chứng thận tiến triển, đây là vấn đề quan trọng nhất. Người bệnh cần thay đổi lối sống thực hiện chế độ ăn cho người tiểu đường chặt chẽ, bỏ hút thuốc lá giảm cân nặng và có chế độ tập luyện và sinh hoạt thích hợp, không chỉ giúp ổn định đường huyết mà còn giảm được biến chứng thận, và giảm được 25% nguy cơ các biến chứng khác.

Kiểm soát huyết áp tốt, cùng với kiểm soát mỡ máu cũng giúp làm chậm biến chứng thận và làm chậm tiến triển của tổn thương thận. Người bệnh ĐTĐ cũng cần được định

kỳ xét nghiệm microalbumin niệu. Khi microalbumin niệu âm tính thì 6 tháng xét nghiệm một lần. Khi microalbumin niệu dương tính thì 3 tháng xét nghiệm một lần. Trong giai đoạn sớm của bệnh thận do ĐTĐ cần dùng thuốc ức chế men chuyển để bảo vệ thận. Nếu bệnh nhân không có tăng huyết áp thì dùng liều thấp,  nếu có tăng huyết áp thì dùng liều có tác dụng kiểm soát huyết áp Microalbumin niệu phản ánh tổn thương vi mạch không chỉ ở thận mà còn ở các cơ quan khác của cơ thể như tim não.

Vì vậy microalbumin niệu không chỉ là biểu hiện sớm của tổn thương thận mà còn là chỉ điểm nguy cơ cao các biến chứng tim mạch và tỉ lệ tử vong ở bệnh nhân ĐTĐ. Các nghiên cứu gần đây cho thấy, những bệnh nhân có microalbumin niệu thì nguy cơ tử vong do bệnh mạch vành nhồi máu cơ tim cao gấp hai lần so với những bệnh nhân chưa có microalbumin niệu. Vì vậy người bệnh cần được theo dõi cẩn thận microalbumin niệu và sử dụng các biện pháp dự phòng sớm.