Nguyên nhân và cách xử trí khi bị giun chui ống mật ở trẻ em

Giun chui ống mật (Gcom) là hiện tượng giun từ ruột non đi ngược lên tá tràng rồi chui vào ống dẫn mật, túi mật. Thông thường, giun hay chui lên ống mật chủ là giun đũa, nơi ống mật chủ đổ vào tá tràng. Gcom là một bệnh cấp cứu hay gặp ở trẻ em nước ta. Người ta thống kê cho thấy, Gcom là bệnh cấp cứu ở trẻ em chiếm vị trí thứ hai sau cấp cứu viêm ruột thừa.

Nguyên nhân gây bệnh GCOM

Có nhiều nguyên nhân làm cho giun từ ruột non đi ngược lên tá tràng rồi chui vào ống dẫn mật túi mật Nguyên nhân hay gặp nhất là dùng thuốc tẩy giun không đủ liều, làm cho giun không bị liệt hẳn mà thuốc lại kích thích làm rối loạn vận động của giun, giun sẽ chuyển động không định hướng từ ruột non đi lên tá tràng rồi chui vào ống dẫn mật, túi mật.

Cũng có ý kiến cho rằng, do dịch vị dạ dày bài tiết kém cho nên giun mới có điều kiện chui ngược dòng đi lên, bởi vì dịch vị có độ acid rất thấp cho nên không thích hợp với nhiều loài vi sinh vật nói chung và cả loài giun nói riêng.

Cũng có ý kiến cho rằng, do môi trường của ruột thay đổi như trong bệnh tiêu chảy hoặc táo bón dài ngày làm cho giun đi tìm một môi trường thích hợp hơn để sống và tồn tại. Một số trẻ em qua kết quả xét nghiệm và siêu âm cho thấy đối với trẻ bị GCOM là do số lượng giun trong ruột quá nhiều, làm cho chất dinh dưỡng đối với chúng thiếu, vì vậy, giun đi tìm môi trường mới thích hợp hơn.

Triệu chứng của GCOM

Triệu chứng của bệnh GCOM rất rầm rộ, thường đau bụng vùng thượng vị, lệch sang phải đau đột ngột, dữ dội hoặc đau từng cơn cơn đau dữ dội làm cho trẻ vã mồ hôi mặt tái xanh, quằn quại. Thường trẻ nằm chổng mông (tư thế phủ phục) để làm giảm cơn đau, tay ôm bụng hoặc cào cấu quần áo, cào cấu vào vùng thượng vị. Với trẻ nhỏ khi bị GCOM thường thích bế vác lên vai và áp bụng vào vai người bế để đỡ đau hơn. Đau bụng thường kèm theo buồn nôn hoặc nôn. Trẻ có thể bị sốt cao do giun mang vi khuẩn từ phân đi lên làm viêm nhiễm đường dẫn mật. Loại vi khuẩn hay gặp là E.coli, Proteus...

Cơn đau đột nhiên dịu hẳn đi nhưng trẻ thì bị mệt lả khát nước nhưng uống vào lại nôn ra hết rồi lại xuất hiện cơn đau khác, cứ như vậy lặp đi, lặp lại nhiều lần. Khám bụng thấy có phản ứng vùng thượng vị, nhất là vùng dưới sườn bên phải; ấn mũi ức rất đau. Trong trường hợp GCOM, siêu âm có thể phát hiện hình ảnh con giun nằm trong đường dẫn mật. Xét nghiệm dịch mật hút từ tá tràng có thể thấy trứng giun đũa; xét nghiệm phân có thể thấy nhiều trứng giun đũa Xét nghiệm công thức máu nhất là trường hợp có sốt thấy bạch cầu tăng cao, đặc biệt là bạch cầu đa nhân trung tính và bạch cầu ái toan. Chỉ hết triệu chứng đau dữ dội ngay chừng nào giun ra khỏi ống dẫn mật.

Phân biệt GCOM với những bệnh khác

Đau bụng buồn nôn nôn sốt ở trẻ nhỏ rất dễ nhầm với viêm ruột thừa Đau bụng vùng thượng vị có thể nhầm với hội chứng dạ dày Tắc ruột lồng ruột cũng có các triệu chứng đau bụng buồn nôn...

Nếu giun không ra khỏi ống dẫn mật vẫn nằm trong đó hoặc chui vào túi mật có nguy cơ làm tắc ống dẫn mật, kèm theo có vi khuẩn từ ruột đi cùng sẽ gây viêm đường dẫn mật viêm túi mật gây nên sốt cao. Người ta thấy rằng, nếu giun không xuống được tá tràng mà đi vào túi mật thì gây đau bụng liên tục kèm chướng bụng sốt, ứ mật và vàng da dễ nhầm với sỏi mật (sỏi mật cũng là một nguyên nhân do giun chui vào túi mật chết ở đó rồi biến thành sỏi). GCOM cũng có thể làm liên lụy đến tụy vì rất có thể gây viêm tuyến tụy viêm tụy gây đau vùng thượng vị. GCOM cũng có thể gây nên áp-xe gan do giun.

Khi nghi ngờ trẻ bị GCOM nên làm gì?

Khi nghi trẻ bị GCOM cần nhanh chóng cho trẻ đi bệnh viện hay cơ sở y tế gần nhất để được bác sĩ thăm khám và có hướng xử trí kịp thời. Không nên cho trẻ uống hay tiêm bất kỳ một loại thuốc gì làm lu mờ triệu chứng khi bác sĩ chưa thăm khám.

Khi xác định trẻ bị GCOM, bác sĩ sẽ có hướng sử trí thích hợp. Không phải mọi trường hợp trẻ bị GCOM đều phẫu thuật lấy giun, trừ khi bệnh diễn biến lâu ngày giun không ra khỏi ống dẫn mật làm tắc mật hoặc có nguy cơ gây áp-xe gan bởi vì sau phẫu thuật rất có thể giun từ ruột lại chui lên theo hướng “có mùi hương” để lại của giun lên lần trước. Người ta nghiên cứu thấy rằng, giun đũa đi đến đâu là nó tiết ra một chất hương (pheromone), chất hương này sẽ có tác dụng lôi kéo các con giun khác đi theo.

Vì vậy, sau khi bị GCOM mà không có biện pháp tiêu diệt giun (tẩy giun) trong ruột thì rất dễ bị GCOM tái phát. Do đó, biện pháp tẩy giun triệt để sau khi trẻ đã khỏi bệnh GCOM là hết sức cần thiết.

Để phòng tránh GCOM, mọi trẻ em cần đi khám chuyên khoa nhi để được xét nghiệm phân tìm trứng giun và điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ. Không nên tự mua thuốc điều trị (tẩy giun) cho trẻ em đề phòng dùng không đúng chỉ định, dùng sai thuốc dùng không đúng liều lượng... đặc biệt là dùng cây, quả dân gian thì lại càng phải hết sức thận trọng.