Nhiễm độc thận do thói quen sử dụng thuốc chống viêm, giảm đau

Thuốc chống viêm, giảm đau và tác dụng phụ

Các loại thuốc có thể gây độc trực tiếp trên thận bằng cách gây viêm hoặc phá huỷ các cấu trúc giải phẫu của thận hoặc gây độc gián tiếp bằng cách làm thay đổi lưu lượng máu đến thận hoặc tạo ra các chất độc nội sinh đối với thận.

Nhiễm độc thận do thuốc xảy ra rất phổ biến trên lâm sàng, đây là nguyên nhân của gần 20% các trường hợp suy thận cấp phải nhập viện theo một nghiên cứu gần đây. Rất nhiều loại thuốc khác nhau được biết có thể gây độc cho thận, thường gặp nhất là các loại kháng sinh thuốc đông dược thuốc cản quang thuốc ức chế men chuyển và đặc biệt là các nhóm thuốc có tác dụng chống viêm giảm đau.

Các thuốc có tác dụng chống viêm giảm đau là một trong những nhóm thuốc được tiêu thụ với số lượng lớn nhất trên thế giới, bao gồm cả những loại kê đơn và những loại bán không cần đơn và thuộc 3 nhóm chính: aspirin và các thuốc chống viêm giảm đau không steroid (như indomethacin meloxicam, diclofenac…); nhóm ức chế chọn lọc men cyclooxygenase-2 (COX-2) như celecoxib, rofecoxib, nimesulid…; paracetamol và các thuốc giảm đau không gây nghiện khác. Nhiễm độc thận do các thuốc này có thể xảy ra cấp tính ngay sau khi dùng thuốc hoặc mạn tính sau một quá trình dùng thuốc kéo dài hoặc lạm dụng thuốc. Đa số các thuốc có tác dụng chống viêm giảm đau đặc biệt là các thuốc chống viêm giảm đau không steroid, đều có liên quan với một dải rộng các tác dụng phụ trên thận như gây suy thận cấp hội chứng thận hư tăng huyết áp tăng kali máu viêm thận kẽ hoặc bệnh thận mạn tính.

Suy thận cấp

Có liên quan rõ rệt nhất với các thuốc chống viêm giảm đau không steroid như ibuprofen, aspirin… và thường có khả năng hồi phục sau khi ngưng dùng thuốc. Mặc dù loại tai biến này có thể xảy ra ở những người khỏe mạnh nhưng nó thường gặp hơn ở những đối tượng có nguy cơ cao như người già người bị thiếu dịch, bị mắc các bệnh tim bệnh thận, hoặc khi điều trị phối hợp với thuốc lợi tiểu và các thuốc có nguy cơ gây độc cho thận như cyclosporine gentamycin...

Về cơ chế, các thuốc chống viêm giảm đau không steroid và thuốc ức chế chọn lọc men COX-2 đều ức chế quá trình sản xuất prostaglandin ở thận, dẫn đến co mạch máu ở thận và giảm lượng máu đến thận, hậu quả gây suy giảm chức năng thận (suy trước thận) suy thận cấp do paracetamol hiếm gặp hơn so với các thuốc chống viêm giảm đau khác do nó ít có tác dụng ức chế sản xuất prostaglandin, hầu hết xảy ra trong các trường hợp ngộ độc paracetamol dẫn đến hoại tử ống thận cấp và thường có khả năng hồi phục hoàn toàn. Theo một nghiên cứu gần đây suy thận cấp gặp ở khoảng 2% các trường hợp ngộ độc paracetamol và 10% các trường hợp ngộ độc nặng do thuốc  này.

Bệnh thận mạn tính do thuốc chống viêm giảm đau

Được mô tả điển hình là tình trạng viêm thận kẽ tiến triển chậm, gây biến đổi hình dạng và teo nhỏ thận, đi liền với hoại tử và vôi hóa nhú thận. Nguyên nhân gây bệnh thường là do sử dụng hằng ngày trong nhiều năm các loại thuốc hạ sốt giảm đau như phenacetin, paracetamol aspirin và ibuprofen, đặc biệt trong sự phối hợp với caffein, codein hoặc dùng phối hợp các thuốc giảm đau với nhau. Bệnh thường xảy ra ở những người mắc các chứng đau mạn tính như đau đầu đau khớp đau lưng

Nữ giới có tỷ lệ mắc bệnh cao gấp 5 lần nam giới và gặp chủ yếu ở những người trên 50 tuổi do bệnh thường xảy ra sau một thời gian dài lạm dụng thuốc. Triệu chứng sớm của bệnh thận do thuốc giảm đau là đi tiểu nhiều có bạch cầu trong nước tiểu không do nhiễm khuẩn và đái máu vi thể. Bệnh thường có những đợt cấp nặng xen kẽ với những giai đoạn tiến triển âm thầm, gây giảm dần chức năng thận và biểu hiện giai đoạn cuối là tình trạng suy thận nặng. Khi bệnh được phát hiện, cần ngừng ngay việc tiếp xúc với các tác nhân gây bệnh khi có thể. Nếu bệnh nhân vẫn có chỉ định sử dụng lâu dài các thuốc giảm đau, cần lựa chọn các loại thuốc ít có độc tính trên thận như tramadol. Trong một số trường hợp, tổn thương thận vẫn tiếp tục tiến triển ngay cả khi tác nhân gây bệnh đã được loại bỏ, khi đó cần cân nhắc các biện pháp điều trị thay thế thận như lọc máu ghép thận.