Tác dụng phụ của thuốc với người cao tuổi ai cũng phải biết

Phản ứng có hại của thuốc, hay còn gọi là tác dụng phụ: “Là phản ứng khó chịu hay độc hại của thuốc xảy ra ngoài ý muốn, xuất hiện khi dùng liều thông thường nhằm mục đích điều trị, phòng bệnh, chẩn đoán”. Phản ứng có hại của thuốc được gọi tắt là ADR, rất dễ xuất hiện ở người cao tuổi.

Nguyên nhân

Các nguyên nhân gây ADR ở người cao tuổi thường là do sức yếu, hay bệnh tật phải dùng nhiều thuốc nên nguy cơ gặp tác dụng phụ cao.

Do thường mắc nhiều các bệnh mạn tính đòi hỏi phải sử dụng các loại thuốc có hoạt tính mạnh, khoảng cách an toàn hẹp, tức khoảng cách giữa điều trị và liều độc rất gần nhau; do lo lắng về sức khỏe bản thân nên thường tự mua thuốc dùng thêm ngoài chỉ định; trí nhớ giảm, mắt kém nên dễ nhầm thuốc uống, liều lượng; do quá trình tích tuổi lão hóa ảnh hưởng đến cơ thể, làm quá trình hấp thu, phân bố, chuyển hóa, bài tiết thuốc bật thường nên dễ bị những phản ứng bất ngờ và có hại của thuốc.

Biểu hiện lâm sàng thường gặp do ADR của thuốc

Sau đây là một số biểu hiện lâm sàng thường gặp do ADR của thuốc.

- Buồn ngủ

Các thuốc có tác dụng ức chế hệ thần kinh trung ương đều gây buồn ngủ (kiểu ngủ gà ngủ gật) như thuốc an thần gây ngủ thuốc kháng sinh histamine trị dị ứng (lưu ý nhiều thuốc trị cảm – sổ mũi có chứa chất kháng histamine sẽ gây buồn ngủ, thuốc chống trầm cảm một số thuốc trị cao huyết áp trị đái tháo đường dạng viên uống…) cũng có ADR gây buồn ngủ. Nếu người cao tuổi dùng thuốc vào lúc cần có sự tập trung trí óc, phản ứng nhanh nhạy như lái xe, vận hành máy móc thì tác dụng gây buồn ngủ có khi rất nguy hiểm do tai nạn xảy ra.

- Rối loạn giấc ngủ

Ngược với tác dụng gây buồn ngủ, thuốc giãn phế quản trị hen suyễn lại gây khó ngủ Một số thuốc lợi tiểu gây mất ngủ do phải đi tiểu vào ban đêm. Đặc biệt thuốc trị tăng huyết áp có thể gây ác mộng thuốc glucocorticoid dùng lâu ngày có thể gây chứng ngừng thở khi ngủ thậm chí thuốc an thần nhóm benzodiazenpin như diazepam dùng trị mất ngủ chập chờn, không sâu.

- Rối loạn nhận thức

Một số thuốc gây rối loạn nhận thức như lú lẫn mất trí nhớ như thuốc chống trầm cảm chống co giật thuốc chống co thắt, thuốc trị cao huyết áp (như clonidin, methyldona) thuốc trị bệnh Parkinson là levodopa, thuốc trị suy tim digitalin. Thậm chí một số thuốc kháng sinh cũng có ADR gây lú lẫn, mất trí nhớ. Ở người cao tuổi, đây là rối loạn rất dễ nhầm lẫn với hiện tượng lão suy gây sa sút trí tuệ

- Táo bón

Có khá nhiều thuốc gây táo bón cho mọi lứa tuổi. Riêng người cao tuổi, do dùng nhiều thuốc nên tỉ lệ bị tác dụng phụ này rất cao. Đó là thuốc chống co thắt, thuốc an thần, thuốc chống trầm cảm một số thuốc trị loét dạ dày – tá tràng.

- Rối loạn tiểu tiện

Các thuốc chống trầm cảm, thuốc chống co thắt, thuốc kháng histamine trị dị ứng thuốc an thần kinh, thuốc trị bệnh Parkinson có thể gây khó tiểu hoặc gây chứng tiểu tiện không kiểm soát (tức không nín tiểu được theo ý muốn).

- Rối loạn đường tiêu hoá

Ở người cao tuổi, do chất nhầy bảo vệ niêm mạc dạ dày ít đi, giảm sự tưới máu ở dạ dày ruột nên dễ bị ADR của thuốc trị viêm khớp mức độ nhẹ là gây khó tiêu đầy bụng; nặng là gây loét xuất huyết đường tiêu hoá.

- Té ngã

Thuốc trị tăng huyết áp dễ làm người cao tuổi hạ huyết áp tư thế đứng. Các thuốc an thần, thuốc chống trầm cảm gây rối loạn sự giữ thăng bằng, làm người cao tuổi dễ bị té ngã. Người cao tuổi thường bị loãng xương nên khi té ngã sẽ dễ bị gãy xương phải nằm bất động lâu và ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng cuộc sống

- Rối loạn hoạt động tình dục

Không chỉ do quá trình tích tuổi mà nhiều loại thuốc trong thời gian sử dụng sẽ ảnh hưởng, làm giảm ham muốn đặc biệt gây “bất lực” ở nam giới cao tuổi.

Lưu ý khi người già bị tác dụng phụ của thuốc

- Việc uống thuốc và theo dõi những phản ứng của thuốc có nguy cơ xảy ra ở người cao tuổi luôn cần đến sự quan tâm của gia đình và người thân của họ.

- Người thân trong nhà cần liệt kê những chủng loại thuốc và khả năng tương tác của thuốc, nếu có cũng như những chỉ dẫn cụ thể khi sử dụng thuốc cho người cao tuổi.

- Khi đang dùng thuốc nếu xảy ra những rối loạn, những phản ứng bất thường thì không nên tự ý bỏ, ngưng thuốc hoặc thay thế thuốc khác, mà nên trở lại khám bác sĩ đã chỉ định thuốc để có hướng xử trí thích hợp.

- Đối với một số ADR thuộc loại gây khó chịu, có thể áp dụng các biện pháp điều chỉnh sinh hoạt ăn uống để khắc phục như không làm những công việc đòi hỏi sự tập trung tỉnh táo nếu thuốc gây buồn ngủ, ăn nhiều rau quả uống nước đầy đủ…