Dinh dưỡng cho người bệnh COPD, có thể bạn chưa biết

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (BPTNMT) còn gọi là COPD bệnh thường gặp và đang gia tăng trên toàn thế giới. Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới, có 600 triệu người trên thế giới mắc bệnh này và con số này sẽ tăng lên gấp 3-4 lần trong thập kỷ tới. Việt Nam là nước có tỷ lệ mắc BPTNMT cao nhất (chiếm tới 6,7% dân số) khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Tuy nhiên bệnh có thể dự phòng và điều trị được nếu biết kết hợp chế độ dinh dưỡng và tập luyện hợp lý với liệu pháp điều trị đúng.

Sự cần thiết phải bổ sung dinh dưỡng cho người mắc BPTNMT

Ở bệnh nhân BPTNMT (COPD), đặc biệt là các bệnh nhân giai đoạn bệnh nặng thường có tình trạng suy dinh dưỡng thiếu hụt các vitamin và các nguyên tố vi lượng.

Theo nhiều nghiên cứu gần đây cho thấy, có tới 70% số bệnh nhân BPTNMT có biểu hiện thiếu hụt dinh dưỡng ở các mức độ khác nhau. Có rất nhiều nguyên nhân gây suy dinh dưỡng ở bệnh nhân như: quá trình tiêu hóa hấp thu thức ăn kém, tình trạng stress lo lắng về bệnh tật, khó thở gây cản trở việc ăn, uống, hoặc do tác dụng phụ của các thuốc điều trị... Hậu quả của suy dinh dưỡng ở người bệnh tất yếu dẫn tới suy giảm khả năng miễn dịch tạo điều kiện thuận lợi cho các nhiễm khuẩn phát triển và dẫn tới các đợt cấp của bệnh, làm bệnh tiến triển nhanh và nặng.

Các biện pháp đảm bảo dinh dưỡng cho người bệnh

Đối với bệnh nhân BPTNMT, điều tất yếu trước hết phải đảm bảo đủ năng lượng cho các hoạt động thông thường cũng như hoạt động thở gắng sức của bệnh nhân. Thông thường ở bệnh nhân BPTNMT tiêu tốn năng lượng cho quá trình hô hấp gấp 5-10 lần người bình thường. Vì vậy nhu cầu năng lượng tối thiểu hằng ngày cho các bệnh nhân BPTNMT là 30 kcalo/kg trọng lượng cơ thể. Năng lượng được cung cấp chủ yếu từ 3 nguồn: chất bột, đạm và chất béo. Nên ưu tiên đạm và chất béo cho bệnh nhân vì việc sử dụng nhiều tinh bột có thể làm tăng CO2 trong máu (bởi các bệnh nhân vốn đã tăng mạn tính CO2 trong máu).    

Thành phần ăn hằng ngày cụ thể gồm chất bột 50%, đạm 15%, chất béo 35%. Sử dụng các chất béo có lợi cho bệnh nhân hơn bởi ngoài việc hạn chế làm tăng CO2 trong máu còn cung cấp năng lượng cao hơn. Tuy nhiên, nên sử dụng các loại chất béo có nguồn gốc từ cá dầu thực vật hạn chế các chất béo có nguồn gốc từ các loại gia cầm (gà, vịt...), các loại động vật có vú (lợn, bò...), các loại nội tạng động vật… Đối với các chất béo có chứa cholesterol (như trứng phủ tạng, mỡ động vật...) không nên dùng quá 300mg/ngày.

Thường xuyên tăng cường bổ sung các loại vitamin các yếu tố vi lượng như ăn các loại rau củ, quả, đặc biệt các thực phẩm có chứa nhiều vitamin A,C,E (các vitamin này có tác dụng giảm các gốc ôxy hóa do khói thuốc lá và quá trình viêm mạn tính của bệnh tạo ra). Ăn nhiều hoa quả tươi rau xanh không chỉ tăng cường các yếu tố dinh dưỡng mà còn góp phần giúp quá trình tiêu hóa tốt hơn, hạn chế hấp thu cholesterol hạn chế táo bón ở bệnh nhân BPTNMT. Trung bình bệnh nhân BPTNMT cần lượng xơ 25-35mg/ngày (từ rau, củ, quả). Theo một số nghiên cứu gần đây trên thế giới cho thấy, ăn súp lơ xanh rất có lợi cho bệnh nhân BPTNMT bởi súp lơ xanh có chất sulforapane hạn chế suy yếu gen NRF2 (Nuclear factor E2-related factor-2) - gen có tác dụng bảo vệ các tế bào phổi không bị tổn thương do khói hóa chất độc hại gây nên. 

Người bệnh cần hạn chế lượng muối ăn vào, nhất là khi đã có tâm phế mạn (có suy tim) bởi lượng muối cao sẽ góp phần gây giữ nước trong cơ thể và làm tăng gánh nặng cho tim Dùng các loại thảo dược có hàm lượng muối thấp để làm gia vị thay thế và không nên ăn các thực phẩm có nhiều muối (đồ hộp, đồ biển, đồ khô, các thực phẩm muối sẵn…).

Người bệnh cũng cần chú ý bổ sung lượng nước trong ngày (trung bình khoảng 2 - 3 lít) để hạn chế táo bón giúp làm loãng đờm tạo điều kiện cho ho khạc đờm dễ dàng. Có thể sử dụng các loại nước hoa quả vừa để bổ sung nước, đồng thời bổ sung dinh dưỡng. Tuy nhiên nếu bệnh nhân đã có biến chứng tâm phế mạn thì cần bổ sung nước vào cơ thể theo hướng dẫn của thầy thuốc

Về cách ăn uống hằng ngày: Người bệnh nên chia nhỏ bữa ăn, tránh ăn quá no có thể gây khó thở (ăn khoảng 5-6 bữa/ngày) thực phẩm nên được chế biến nhừ để dễ nhai, tránh để phải gắng sức khi ăn. Nên ăn từng miếng nhỏ, nhai chậm, kĩ. Trong khi ăn vẫn có thể cho bệnh nhân thở ôxy kết hợp. Nên ngồi thẳng lưng khi ăn để hạn chế áp lực từ ổ bụng ép lên cơ hoành gây khó thở Không nên uống nước trước hoặc trong bữa ăn. Hạn chế các loại thực phẩm đồ uống có nhiều gas cũng như những đồ ăn dễ gây sinh hơi đầy bụng vì làm tăng thể tích dạ dày gây khó thở cho bệnh nhân. Một vấn đề quan trọng không thể thiếu đó là lựa chọn, chế biến thực phẩm phù hợp với khẩu vị người bệnh, bố trí bàn ăn sạch sẽ, đẹp mắt cũng như tạo không khí vui vẻ, kích thích ăn uống