Dự phòng bệnh trĩ bằng y học cổ truyền có hiệu quả hay không?

Trĩ là tình trạng giãn các đám rối tĩnh mạch của ống hậu môn. Giãn tĩnh mạch  trên sinh ra trĩ nội nằm phía trên đường răng lược. Giãn tĩnh mạch dưới sinh ra trĩ ngoại ở dưới đường răng lược. Nếu cả trên và dưới cùng bị giãn tiếp nối với nhau sinh ra trĩ hỗn hợp.

Trĩ là một trong những bệnh được biết rất sớm ở cả phương Tây và phương Đông. Ở Trung Quốc, hơn 2000 năm trước đây bệnh trĩ đã được ghi lại trong các y thư cổ như Nội kinh, Thần nông bản thảo, Y tông kim giám.

Năm 1400, trong cuốn Ngoại khoa chính tông, danh y Trần Trực Công đã ghi lại phương pháp điều trị toàn diện bệnh trĩ của y học cổ truyền (YHCT). Người Việt Nam ta cũng biết đến bệnh trĩ rất lâu trước khi y học phương Tây xâm nhập. Các y gia lỗi lạc như Tuệ Tĩnh, Hải Thượng Lãn Ông đều đã đề cập đến căn bệnh này trong các trước tác của mình. Cho đến nay, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của YHCT, phương pháp dự phòng và điều trị bệnh trĩ đã được nghiên cứu và phát triển rất phong phú.

Nguyên nhân nào gây nên bệnh trĩ?

YHCT cho rằng đó là do các nhân tố gây bệnh bên ngoài (ngoại tà) như phong, thấp, táo, nhiệt… xâm nhập vào cơ thể làm thương tổn tràng vị, khiến huyết mạch không được lưu thông, kinh lạc bị ứ trệ, thấp nhiệt tụ lại ở đại tràng gây nên. 

Đồng thời, sự phát sinh bệnh trĩ còn do các nhân tố bên trong (nội nhân) làm rối loạn chức năng của các tạng phủ khiến âm dương mất cân bằng khí huyết hư nhược, huyết dịch không thông suốt làm tĩnh mạch giãn to mà hình thành trĩ hạ. 

Như vậy, bệnh lý tuy biểu hiện ở ống hậu môn nhưng kỳ thực lại có quan hệ liên đới với toàn thân. Cụ thể các nhân tố thuận lợi cho sự phát sinh bệnh trĩ là:

- Do thể tạng và cấu trúc ống hậu môn, YHCT gọi là ‘tạng phủ bản hư’.

- Do viêm nhiễm, đặc biệt là rối loạn tiêu hóa lỏng lỵ kéo dài, YHCT gọi là ‘cửu tả cửu lỵ’.

- Do yếu tố nghề nghiệp phải ngồi nhiều, đứng lâu, công việc mang vác nặng nhọc.

- Do ăn uống không hợp lý, ăn quá nhiều các đồ cay nóng, cao lương mĩ vị, uống nhiều rượu bia cà phê, trà đặc...

- Do táo bón: Sách Ngoại khoa chính tông viết: ‘Nhẫn đại tiện bất xuất, cửu vi khí trĩ’.

- Do thai sản: Sách Y tông kim giám viết: ‘Hữu sản hậu dụng lực thái quá nhi sinh trĩ giả’.

- Do dâm dục thái quá, nhập phòng khi say rượu Dự phòng thế nào?

Y học cổ truyền rất coi trọng các biện pháp dự phòng bệnh trĩ. Mục đích không chỉ để người khỏe không mắc bệnh mà người đã mắc bệnh thì bệnh cũng nhẹ, sau điều trị không tái phát và không có các biến chứng nặng nề. Một số biện pháp dự phòng cụ thể như sau:

- Phải thường xuyên rèn luyện thể lực bằng các hình thức như tập thể dục luyện khí công dưỡng sinh thái cực quyền, yoga, đi bộ... đặc biệt đối với những người phải ngồi nhiều, đứng nhiều.

- Ăn uống hợp lý và vệ sinh, tránh ăn quá no, uống quá nhiều, hạn chế các thức ăn cay nóng, quá béo quá bổ, không uống nhiều bia rượu, nên ăn nhiều rau tươi và hoa quả các loại. Đặc biệt chú ý trọng dụng các đồ ăn thức uống có tính thanh nhiệt nhuận tràng như cháo đậu xanh đại tràng lợn chuối tiêu đu đủ rau mồng tơi rau lang rau rệu, thanh long, nước cam nước ép mã thầy bột sắn dây

- Tránh bị táo bón Hàng ngày nên tập thói quen đi đại tiện vào một thời gian nhất định, tốt nhất là vào sáng sớm sau khi mới ngủ dậy hoặc sau khi ăn điểm tâm. Thời gian đi không nên quá lâu, không xem sách báo hoặc nghĩ ngợi nhiều khi đại tiện. Dùng hố xí ‘bệt’ tốt hơn hố xí ‘xổm’. Sau khi đại tiện nên ngâm rửa hậu môn trong chậu đựng nước ấm là tốt nhất. Khi bị táo bón phải điều trị thật tích cực tránh để trở thành ‘kinh niên’.

- Phải biết tiết chế tình dục không nên ham muốn thái quá. Sau khi uống rượu và làm việc nặng nhọc không nên sinh hoạt chăn gối.

- Khi bị lỏng lỵ phải điều trị thật tích cực dùng thuốc sớm, đủ liều, đủ ngày, đúng phác đồ, tránh để chuyển thành thể mạn tính kéo dài.

- Hàng ngày nên xoa bụng và day bấm một số huyệt vị châm cứu. Cụ thể: dùng hai bàn tay đặt chồng lên nhau xoa bụng từ phải sang trái theo chiều kim đồng hồ với một lực vừa phải, mỗi lần 30 - 50 vòng, mỗi ngày 2 lần. Kết hợp dùng ngón tay trỏ hoặc ngón tay giữa day ấn hai huyệt: Bách hội (nằm ở đỉnh đầu, là giao điểm giữa đường nối hai đỉnh vành tai khi gấp tai và đường trục dọc đi qua giữa đầu) và Trường cường (nằm ở đầu chót xương cụt), day theo chiều kim đồng hồ, mỗi lần từ 3 - 5 phút, mỗi ngày 2 lần.

- Nên tập vận động nhíu hậu môn lên mỗi ngày 2 lần, mỗi lần 30 cái.

- Mỗi ngày 2 lần vào buổi sáng khi tỉnh giấc và buổi tối trước khi đi ngủ nên tập tư thế phòng chống bệnh trĩ: 

Đầu tiên, chọn tư thế nằm ngửa, ở phần thắt lưng đặt một cái gối, đệm cao phần mông. 

Tiếp theo, nâng cao hai chân ở tư thế bắt chéo như ngồi xếp bằng tròn. Khi nâng cao phần mông không dùng lực, thả lỏng cơ hậu môn, duy trì tư thế này trong 2 đến 3 phút.

Ở tư thế này, do mông cao hơn tim nên máu không ứ ở hậu môn trực tràng cơ hậu môn được thả lỏng tạo điều kiện cho huyết dịch lưu thông tốt.

- Khi đói bụng nên tập tư thế yoga như sau: Đứng thẳng hai chân, thân mình hơi nghiêng về phía trước, hai tay chống thẳng lên giữa bắp đùi, hít vào một hơi dài rồi từ từ thở ra đồng thời bụng thót vào hết cỡ, kết hợp với động tác nhíu hậu môn. Giữ trạng thái này và nín thở càng lâu càng tốt. Tư thế này cũng có thể tập trong lúc ngồi thiền Nó có tác dụng phòng ngừa bệnh trĩ rất tốt, ngoài ra còn góp phần trị liệu các bệnh lý sa phủ tạng táo bón và di tinh Vì tư thế này tập trong lúc đói nên còn gọi là thế ‘trống lòng’ (uddiyana-banda).

Các biện pháp trên đây có ý nghĩa dự phòng bệnh trĩ rất tốt nếu được thực hiện một cách đầy đủ, thường xuyên, liên tục và đúng quy cách.