Gluco-corticoid - Tác dụng điều trị và tác dụng phụ

Khi vào cơ thể bằng nhiều đường khác nhau, gluco-corticoid đều được hấp thu vào máu. Trong máu, 90% gluco-corticoid gắn với protein huyết tương và gây tác dụng dược lý tại các cơ quan. Khi đưa vào cơ thể, gluco-corticoid sẽ tác động lên các tuyến như dưới đồi, tuyến yên, tuyến vỏ thượng thận.

Tác dụng điều trị

Tác dụng chống viêm: Gluco-corticoid kích thích tổng hợp 1 protein là Lipocortin, chất này ức chế hoạt tính của phospholipase A2. Do đó, nó làm giảm tổng hợp cả leucotrien và PG, trong khi đó thuốc NSAID chỉ ức chế tổng hợp PG. Ngoài ra, tác dụng chống viêm của corticoid còn do: ức chế sản xuất kháng thể ức chế khả năng vận chuyển và tập trung của bạch cầu, cản trở thực bào, hạn chế giải phóng enzym ty lạp thể... Do đó, thuốc có tác dụng chống viêm nhanh, nhưng khi dừng thuốc thì dễ tái phát.

Tác dụng chống dị ứng: Dưới tác động của dị nguyên, cơ thể sinh ra IgE, gắn vào các thụ cảm thể đặc hiệu trên mastocyt và bạch cầu E làm hoạt hóa phospholipase C. Men này xúc tác tách phosphatidyl inositol diphosphat ở màng tế bào thành diacyl glycerol và inositol phosphat. Hai chất này đóng vai trò chất truyền tin thứ hai làm các hạt trong bào tương của tế bào giải phóng chất trung gian hóa học gây dị ứng như histamin serotonin...

Gluco-corticoid có tác dụng ức chế men phospholipase C do đó làm ức chế giải phóng các chất trung gian hóa học gây dị ứng

Tác dụng ức chế miễn dịch: Gluco-corticoid chủ yếu tác động lên phản ứng quá mẫn chậm.

Sử dụng gluco-corticoid dễ gây loãng xương.

Các tác dụng phụ

Chuyển hóa đường: Gluco-corticoid làm tăng sinh đường từ acid amin, tập trung thêm glycogen ở gan Ngoài ra còn làm giảm tiết insulin và tăng tiết glucagon do đó gluco-corticoid làm tăng đường máu và có xu hướng làm bệnh đái tháo đường nặng thêm.

Chuyển hóa protid: Gluco-corticoid làm giảm nhập acid amin vào tế bào, tăng dị hóa protid làm nhiều tổ chức bị ảnh hưởng: teo cơ, tổ chức liên kết kém bền vững (gây vết rạn da), tổ chức lympho bị teo (tuyến ức, lách, hạch lympho), xương thưa do teo mô liên kết nơi bám của các chất vô cơ (làm xương dễ gãy dễ bị lún đốt sống hoại tử vô khuẩn cổ xương đùi).

Chuyển hóa lipid: Gluco-corticoid làm tăng dự trữ mỡ ở mặt, ngực, lưng và bụng như dạng Cushing.

Chuyển hóa nước và điện giải: Tăng giữ Na+ và nước, tăng thải K+ có thể gây phù, tăng huyết áp Gluco-corticoid tăng thải Ca++ qua thận, giảm hấp thu Ca++ ở ruột do đối kháng với vitamin D, do đó có xu hướng làm giảm Ca++ trong cơ thể và có thể dẫn tới cường cận giáp trạng và làm xương bị thưa thêm trẻ em còi xương chậm lớn.

Tác động trên dạ dày: Gluco-corticoid vừa có tác động trực tiếp vừa tác động gián tiếp, làm tăng tiết acid và pepsin giảm tổng hợp chất nhầy bảo vệ niêm mạc (mucus) do giảm tổng hợp PG E1 và E2 là nguyên chất để tổng hợp nên mucus.

Các cơ quan khác: Thần kinh trung ương: lúc đầu kích thích gây lạc quan, sau đó gây rối loạn tâm thần Tăng đông máu, tăng tế bào máu giảm bạch cầu E, hủy cơ quan lympho. Do ức chế cấu tạo nguyên bào sợi, ức chế tổ chức hạt nên gluco-corticoid làm chậm liền sẹo các vết thương. Do ức chế miễn dịch nên gluco-corticoid tạo điều kiện cho nhiễm khuẩn và nặng thêm các nhiễm khuẩn có sẵn (nhất là lao).

Chỉ định tuyệt đối:

Dùng gluco-corticoid cho bệnh nhân suy vỏ thượng thận cấp, thiếu corticoid bẩm sinh. Ngoài ra, có thể dùng gluco-corticoid để chống viêm (viêm khớp, viêm thần kinh...), chống dị ứng (mày đay, ban đỏ viêm mũi dị ứng hen phế quản sốc phản vệ ), ức chế miễn dịch: ung thư chống loại bỏ mảnh ghép, các bệnh tự miễn (thấp khớp, luput ban đỏ, viêm quanh động mạch viêm nhiều cơ, cứng da)...

Dùng gluco-corticoid kết hợp hạn chế trong các bệnh như: viêm gan viêm thận hội chứng thận hư tràn dịch màng bụng màng phổi viêm ruột lao...

Chống chỉ định:

Không dùng gluco-corticoid cho bệnh nhân viêm loét dạ dày hành tá tràng đái tháo đường phù tăng huyết áp nhiễm khuẩn nặng, nhiễm khuẩn chưa có kháng sinh đặc hiệu, lao suy giảm miễn dịch nặng.

Nguyên tắc khi sử dụng thuốc

Tuyệt đối tuân thủ hướng dẫn của thầy thuốc về chỉ định, liều lượng thuốc thời gian và đường dùng thuốc

Không kết hợp với thuốc lợi niệu thải K+ máu, không ăn mặn vì dễ gây phù, tìm liều tối thiểu có tác dụng, theo dõi sát các biến chứng có thể xảy ra bằng lâm sàng và xét nghiệm: thủng chảy máu dạ dày loãng xương viêm cơ phù, tăng huyết áp đái tháo đường