Nhận biết, điều trị và các loại thuốc trị đặc hiệu bệnh lỵ trực khuẩn

Thời tiết mùa hè, nắng nóng, thiếu nước sạch, điều kiện vệ sinh không đảm bảo là những điều kiện hết sức thuận lợi cho các loại mầm bệnh phát triển, trong đó có lỵ trực khuẩn. Bệnh dễ phát thành dịch, diễn biến thường lành tính, tuy nhiên với thể nặng và thể tối độc, nếu điều trị không đúng và không kịp thời dễ dẫn tới tử vong hoặc để lại những di chứng nặng nề.

Biểu hiện của bệnh

Đây là bệnh truyền nhiễm lây bằng đường tiêu hóa do trực khuẩn lỵ (Shigella) gây nên. Lâm sàng biểu hiện với tình trạng nhiễm độc toàn thân, nhiễm độc thần kinh và viêm đại tràng ở các mức độ khác nhau.

Bệnh xảy ra khắp nơi trên thế giới nhưng thường xuất hiện nhiều ở các nước có khí hậu nhiệt đới và các nước kém phát triển. Việt Nam là nước có tỷ lệ mắc bệnh cao, có cả 4 nhóm gây bệnh. Bệnh xảy ra quanh năm nhưng nhiều nhất vào mùa hè.

Bệnh lây bằng đường tiêu hóa thông qua nguồn thực phẩm nhiễm mầm bệnh hoặc qua tay, chân. Ruồi, nhặng là các trung gian truyền bệnh đóng vai trò quan trọng.

Biểu hiện lâm sàng đa dạng tùy theo sức đề kháng của bệnh nhân, týp huyết thanh, các bệnh mạn tính khác kèm theo. Thông thường, sau khi mắc bệnh 1 – 3 ngày, bệnh nhân đột ngột xuất hiện sốt cao, sốt nóng có gai rét, đôi khi có rét run. Kèm theo sốt là đau đầu nhiều đau toàn bộ đầu mệt mỏi bơ phờ, thờ thẫn mất ngủ da xanh, tái chán ăn khát nước môi khô, đái ít…

Đau bụng âm ỉ dọc theo khung đại tràng, nhất là vùng hố chậu trái, đôi lúc đau quặn thành cơn làm bệnh nhân xuất hiện cảm giác mót rặn. Sau mỗi lần đi đại tiện, cảm giác đau xu hướng giảm sau đó lại xuất hiện trở lại, đi ngày nhiều lần, từ vài lần đến vài chục lần. Phân lỏng, sệt lúc đầu sau đó phân toàn nhày máu lẫn lộn, nhày mủ, nước phân như nước rửa thịt, tanh và thối.

Nếu bệnh nhân không được điều trị hoặc điều trị không đúng, bệnh sẽ có những diễn biến nặng nề hơn.

Điều trị như thế nào?

Bù nước và điện giải là vấn đề quan trọng nhất, đặc biệt nếu lỵ trực khuẩn cấp xảy ra ở trẻ em phải cho trẻ uống bù nước ngay vì ở trẻ em thể trọng cơ thể nhỏ, khi tiêu chảy sốt cao rất dễ bị mất nước điện giải sẽ nhanh chóng gây giảm khối lượng tuần hoàn và rối loạn nước điện giải.

Ngay tại nhà, cần bù nước bằng dung dịch oresol hoặc viên hydrite Cần chú ý pha dung dịch bù nước phải theo đúng hướng dẫn sử dụng, không được chia nhỏ gói oresol hoặc viên hydrite để pha làm nhiều lần. Dung dịch bù nước đã pha nếu quá 12 giờ không uống hết phải bỏ đi.

Kháng sinh: Có nhiều loại kháng sinh có thể sử dụng trong điều trị lỵ trực khuẩn như nhóm bactrim, nhóm beta lactam, quinolon… tùy theo tình hình thực tế. Hiện nay hay sử dụng và hiệu quả nhất là nhóm quinolon.

Nhóm thuốc cũ (bactrim, tetracyclin, clorocid): Nhóm này đã bị Shigella kháng rất cao, hiệu quả chữa bệnh kém. Bên cạnh đó, các thuốc này còn gây ra các tác dụng không mong muốn như bactrim gây bí đái, hại thận; tetracyclin làm hỏng men răng trẻ dưới 12 tuổi ; clorocid gây hại tuỷ xương làm thiếu máu Mặc dù thuốc rất sẵn nhưng hiện nay ít được dùng.

Các kháng sinh nhóm beta lactam như amoxylin, ampicilin, các cephalosporin hiện nay vẫn còn được sử dụng, tùy vào điều kiện thực tế của bệnh nhân và cơ sở y tế hiện tại, thuốc dùng khá an toàn, tuy nhiên hiệu quả không bằng nhóm quinolon.

Các quinolon như acid nalidixic ciprofloxacin ofloxacin: Hiệu quả chữa bệnh cao, rút ngắn được khoảng một nửa số ngày dùng thuốc so với dùng nhóm thuốc cũ.

Acid nalidixic là thuốc thuộc nhóm quinolon thế hệ l. Trong cấu trúc không có nhân piperidin và không có nguyên tử fluor. Nhóm thuốc này có phổ tác dụng hẹp, chỉ tác dụng trên vi khuẩn gram âm và chủ yếu dùng điều trị nhiễm khuẩn tiết niệu hoặc nhiễm khuẩn tiêu hóa do gram âm. Hiện nay chỉ còn sử dụng điều trị cho trẻ em dưới 16 tuổi. Nhưng thuốc không được sử dụng cho người mang thai thời kỳ cho con bú, trẻ em dưới 3 tháng tuổi, bệnh nhân suy thận rối loạn tạo máu, động kinh, tăng áp lực sọ não.

Các quinolon thế hệ thứ 2, hấp thu nhanh và dễ dàng qua đường tiêu hoá. Nói chung, nhóm này nên dùng cho các nhiễm khuẩn nặng và các nhiễm khuẩn đã kháng các thuốc thông thường.

Tuy nhiên, khi dùng thuốc có một số tác dụng không mong muốn có thể xảy ra như rối loạn tiêu hoá như buồn nôn nôn, tiêu chảy; gây đau nhức xương khớp kém phát triển xương khớp nhất là ở tuổi đang phát triển; ngoài ra có thể có các biểu hiện khác như nhức đầu chóng mặt buồn ngủ có trường hợp kích động, động kinh nhất là khi dùng cùng với theophylin, tăng bạch cầu ưa acid, giảm bạch cầu lympho giảm bạch cầu đa nhân, giảm tiểu cầu thiếu máu Do vậy, thuốc không được dùng cho người mẫn cảm với thuốc, người mang thai thời kỳ cho con bú và trẻ em dưới 16 tuổi.

Tuy nhiên, theo khuyến cáo chỉ sử dụng kháng sinh với các trường hợp ở thể vừa trở lên, không dùng cho thể nhẹ. Dùng thuốc gì, liều dùng bao nhiêu và dùng như thế nào cần có ý kiến của bác sĩ, bệnh nhân không nên tự ý sử dụng.

Ngoài các nhóm kháng sinh trên còn có thể sử dụng beberrin chiết xuất từ cây vàng đắng, thuốc an toàn nhưng chỉ nên dùng cho thể nhẹ và vừa, nếu uống liều cao, thuốc gây mỏi mệt. Thuốc rẻ tiền, ít độc nhưng có hiệu quả.

Bên cạnh bồi phụ nước điện giải và dùng kháng sinh cần cho bệnh nhân sử dụng thêm các thuốc sinh tố an thần, trợ tim mạch và điều trị các triệu chứng khác nếu có.