Chất chống ôxy hóa thực vật và vai trò phòng tránh bệnh tật

Mãi đến những năm 80, người ta mới chú ý đến các hoạt chất chống ôxy hóa thực vật vốn có mặt trong khẩu phần dinh dưỡng của con người từ xa xưa. Có khi ăn thực phẩm xanh-sạch giàu các hoạt chất chống ôxy hóa tự nhiên cần thiết cho cơ thể một cách khoa học còn hiệu quả hơn là uống một viên con nhộng cùng thành phần.

Nghịch lý về huyền thoại thuốc chống ôxy hóa

Người ta đã rất tin tưởng vào một vài chất chống ôxy hóa cơ bản (mà đã trở thành thuốc được sử dụng lâu nay), nhưng những nghiên cứu gần đây lại cho những kết quả khác.

Vitamin C: Nghiên cứu thống kê nhiều năm cho thấy rằng những người dùng thực phẩm giàu vitamin C có tỷ lệ bị bệnh tim mạch và ung thư thấp hơn. Đã có thời nhiều phụ nữ tiêm tĩnh mạch vitamin C liều 500mg hằng ngày với hy vọng sống khỏe, trẻ lâu, đây có lẽ là một nhầm lẫn điển hình về hiểu biết cơ chế tác dụng của chất chống ôxy hóa. Song mới đây, người ta đã cảnh báo dùng vitamin C bổ sung có thể gia tăng xơ vữa động mạch ở nhóm người có nguy cơ bệnh tiểu đường

Vitamin e: Được ghi nhận là một chất chống ôxy hóa từ những năm 90. Trường đại học Y thuộc Đại học Harvard nghiên cứu trong ống nghiệm cho thấy vitamin E hoạt động theo cơ chế bảo vệ hơn là phản công lại ROS.

Các nghiên cứu của chương trình vitamin E chống ung thư của Phần Lan (ATBC) cho kết quả âm tính, không như lâu nay đồn thổi.

Vitamin E cũng không làm giảm sự phát triển bệnh ở người mắc bệnh Alzheimer Nhưng rõ ràng vai trò của vitamin E có tác dụng nhất định nào đó với cơ thể. Nếu trong khẩu phần ăn thiếu vitamin E thường hay gây ra chứng rối loạn thần kinh ngoại biên và cơ, giảm phản xạ, liệt cơ mắt. Dùng liều cao vitamin E có tác dụng chuyển biến tốt.

b - caroten: Từ lâu người ta đã kỳ vọng về khả năng ngừa ung thư phổi do thuốc lá của b - caroten nhờ những điều tra thống kê vào những năm 70 rằng đa phần dân chúng châu Âu ưa ăn củ cà rốt trong khẩu phần hằng ngày ít bị ung thư

Các viên con nhộng b - caroten đã ra đời như là thuốc điều trị cho bệnh nhân u phổi do thuốc lá và phơi nhiễm amiang. 50% đối chứng dùng b - caroten trong 6 năm thì có 28% trong số này bệnh trầm trọng hơn, còn 17% không vượt qua cái chết - quả là một cú sốc cho các nhà nghiên cứu. Vì vậy, tháng 5/1992, cơ quan NIH của Mỹ đã khuyến cáo không dùng viên b - caroten cho người nghiện thuốc lá và rộng rãi trong nhân dân nữa.

Thực phẩm xanh - sạch

Theo các chuyên gia thực phẩm xanh (hiểu nôm na là ngũ cốc củ, đậu rau xanh và hoa quả tươi) không chỉ cung cấp năng lượng cơ bản cho cơ thể ở dạng đường (não cần đến 50% lượng đường máu) mà còn rất nhiều vi chất tự nhiên như chất chống ôxy hóa.

Trong bảng xếp hạng 20 thực phẩm có chứa chất chống ôxy hóa có hoạt lực mạnh nhất theo chỉ số TE - đơn vị tương đương dẫn xuất vitamin E, tính bằng micromol trên 100g mẫu, gồm có:

- Nhóm họ đỗ (đỗ đỏ Mexico, đỗ răng ngựa, đỗ đen): 14940...8040 (TE).

- Nhóm quả mọng (màu đỏ, vàng, xanh, tím): 9456...5048.

- Nhóm hạt (hạnh nhân...): 4454.

- Nhóm táo (đỏ, smith): 4257...3899.

- Nhóm hạt kiều mạch, yến mạch: 1421.

Theo điều tra của Hội Y học Mỹ, thổ dân Indian không có vấn đề về bệnh cao huyết áp hoặc xơ vữa động mạch có lẽ do họ sống nhờ thực phẩm truyền thống là đỗ đỏ, ngô và ớt đỏ.

Ngày nay, người ta đã tìm ra vô số hoạt chất dinh dưỡng quý giá từ hạt ngũ cốc củ, quả và rau xanh như củ cà rốt có b - caroten (tiền vitamin A); cà chua có lycopen lutein (ngăn chặn u tuyến tiền liệt); bưởi cung cấp đường trái cây (thích hợp cho người mắc bệnh tiểu đường vì có chỉ số đường huyết Gi=22 thấp), ngoài ra còn có pectin và glutathione tăng hoạt lực của viatmin C, hạ cholesterol; dưa hấu chứa lycopen còn nhiều hơn 60% so với cà chua

Trong quả sêri có đến 17 hợp chất chống ôxy hóa họ flavonoid chống lão hóa ngăn ngừa ung thư; trong hạt nho và dịch chiết vỏ thông rất giàu procyanidin chống ôxy hóa mạnh; còn hạt mơ có vitamin B17 tự nhiên có khả năng chữa trị khối u; dịch chiết cây lô hội vừa là tổ hợp dưỡng chất có 8 axit amin cần thiết, vừa là tổ hợp vitamin A C, B1, B5, B6, B12 (lô hội là thực vật có vitamin B12 duy nhất, còn chỉ có ở động vật)...

Có thể hình dung rằng do chất chống ôxy hóa (poly phenol carotenoid, vitamin) trong thực phẩm xanh được liên kết bền vững trong cấu trúc sợi thực vật. Khi ăn vào, chúng được hấp thụ tại niêm mạc của dạ dày và ruột kết. Trong thời gian lưu ở môi trường axit cao của dạ dày chúng sẽ được phân giải dần để trung hòa gốc tự do tiềm ẩn trong cơ quan nội tạng kết hợp với nhiều yếu tố khác. Còn uống một viên con nhộng chất chống ôxy hóa bổ sung nếu không bị phân hủy nhanh thì cũng sớm bị đào thải.