Lạm dụng rượu - Nguyên nhân chính gây nên các bệnh về gan

Uống rượu trở thành một loại hình “văn hóa” không thể thiếu trên các bàn tiệc, hội họp và các cuộc chơi. Tuy nhiên, lạm dụng rượu lâu ngày là một trong những nguyên nhân chính gây nên các bệnh về gan và trở nên đặc biệt nguy hiểm khi số người mắc gan nhiễm mỡ và viêm gan do rượu đang ngày càng tăng lên.

Mất mạng vì rượu

Ông N.V.C (Bắc Ninh), có thói quen uống rượu (loại rượu do người dân tự ủ men và nấu) từ nhỏ. Dần dà, mỗi ngày không có rượu là ông C. không thể chịu nổi. Tới khi xuất hiện các triệu chứng bụng ngày càng to ra nhanh, da vàng, người mệt mỏi và nôn ra máu… ông C. được đưa đi cấp cứu tại bệnh viện thì mới biết mình bị mắc bệnh xơ gan mất bù nguyên nhân do rượu, với biến chứng nặng xuất huyết tiêu hóa do vỡ giãn tĩnh mạch thực quản

Ông được điều trị nội khoa tích cực, sau 2 tuần nằm điều trị, bệnh ổn định ông C. được ra viện với lời dặn của bác sĩ “cấm tuyệt đối” không được uống rượu. Nhưng do nghiện rượu nên ông C. trở lại ngay với “ma men” và chỉ sau đó một thời gian lại vào bệnh viện trong tình trạng cấp cứu hôn mê gan, rồi tử vong…

Theo PGS.TS.Nguyễn Tiến Thịnh, Chủ nhiệm khoa Nội tiêu hóa – bệnh viện Trung ương quân đội 108 (TƯQĐ 108), trong số bệnh nhân được thu dung tại bệnh viện hàng năm, thì có tới 20% số trường hợp mắc bệnh xơ gan mất bù, thậm chí ung thư gan do rượu Trong đó, nguyên nhân tử vong hàng đầu là biến chứng xuất huyết tiêu hóa do hội chứng tăng áp lực tĩnh mạch cửa và tiếp đến là ung thư gan nhiễm khuẩn Do vậy, đối với những bệnh nhân này, nếu không dừng uống rượu sớm, tuân thủ điều trị, cùng thay đổi lối sống, thì nguy cơ dẫn tới tử vong là rất cao.

Nghiện rượu là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến xơ gan.

Và thực trạng về bệnh gan do rượu

Gan nhiễm mỡ và viêm gan do rượu là quá trình tiến triển lâu dài, kín đáo, khó nhận biết nếu không được thăm khám và kiểm tra định kỳ. Tổn thương ban đầu thường là hình ảnh gan nhiễm mỡ sau đó là viêm gan nhiễm mỡ và xơ gan xơ gan là hậu quả của bệnh gan mạn tính do nhiều nguyên nhân gây nên. Về xơ gan rượu hiện đang là chủ đề có tính thời sự toàn cầu, đặc biệt là ở Việt Nam do thói quen sử dụng đồ uống có cồn Người ta ước tính có tới 70% đàn ông Việt Nam lạm dụng bia rượu ở các mức độ khác nhau. Việt Nam là quốc gia tiêu thụ bia rượu lớn nhất Đông Nam Á.

Tại các nước phương Tây bệnh xơ gan do rượu thường gặp ở người sau 55 tuổi do chất lượng cuộc sống cao hơn và ít bị tác động của yếu tố thiểu dưỡng kèm theo. Tại Việt Nam, bệnh gan mạn tính và xơ gan do rượu đang là gánh nặng của xã hội, đặc biệt xu hướng mắc bệnh ngày càng hay gặp ở độ tuổi trẻ hơn. Những người bệnh xơ gan do rượu thường kèm theo suy dinh dưỡng nặng. Thói quen uống rượu “chay” và diễn ra trong thời gian dài gây nên tình trạng thiểu dưỡng trầm trọng. Ngoài ra, tại Việt Nam, do chất lượng rượu không được quản lý, rượu không rõ nguồn gốc, rượu tự nấu, rượu giả tràn lan trên thị trường nên không kiểm soát được nồng độ aldehyt, methanol… dễ dẫn đến tình trạng ngộ độc rượu cấp.

Với các loại rượu không rõ nguồn gốc, không được kiểm tra về an toàn chất lượng như hiện nay thì nguy cơ ngộ độc cấp do rượu, suy đa tạng với nguy cơ tử vong cao đang là mối lo thường trực không chỉ với ngành y tế mà toàn xã hội.

Tại sao bia rượu gây xơ gan?

Nếu sử dụng rượu bia đúng thì có lợi cho sức khỏe Khi lạm dụng bia rượu trong thời gian dài thì chúng trở thành chất độc hại, gây tổn thương gan tích tụ, dẫn đến viêm gan mạn và xơ gan. Tuy nhiên, một số người chỉ uống rượu với lượng nhỏ hoặc trung bình cũng có thể dẫn đến viêm gan mạn tính do rượu. Ngoài ra, những người đang mắc bệnh gan mạn tính như viêm gan virus B hoặc viêm gan virus C hoặc bệnh gan nhiễm mỡ do rối loạn chuyển hóa mà vẫn lạm dụng rượu sẽ dẫn đến viêm gan hoạt động tiến triển, chức năng gan suy giảm nhanh chóng và sớm xuất hiện xơ gan mất bù.

Khi rượu đi vào cơ thể, chúng được hấp thụ nhanh qua đường tiêu hóa, khi đói thì hấp thụ càng nhanh. Trên 90% rượu được oxy hóa tại gan (phần còn lại thải trừ nguyên vẹn qua thận và phổi) để chuyển hóa thành acetaldehyde (chất có độc tính) sau đó thành acetat (sản phẩm không độc). Với bệnh nhân lạm dụng bia rượu có hiện tượng dư thừa lượng lớn acetaldehyde do không chuyển hóa kịp thành acetat, các phản ứng oxy hóa gây giải phóng lượng lớn gốc tự do, gây tổn thương tế bào gan. Cộng thêm tình trạng thiếu dinh dưỡng ở nhóm bệnh nhân này làm thúc đẩy nhanh tiến trình xơ gan.

Biểu hiện của bệnh

Theo PGS.TS. Thịnh, gan là một tạng có khả năng tái tạo nhanh, chức năng gan có khả năng bù - trừ rất lớn, nên tình trạng viêm gan nhẹ và vừa thường tiến triển âm thầm, ít biểu hiện lâm sàng, đôi khi chỉ có cảm giác mệt mỏi thoảng qua, và thường không được phát hiện. Chỉ khi viêm gan nhiễm độc nặng, hoặc khi chức năng gan suy giảm nghiêm trọng, không còn khả năng bù trừ nữa thì triệu chứng lâm sàng xuất hiện rầm rộ như: Mệt mỏi mất ngủ chán ăn chậm tiêu đầy bụng nặng tức hạ sườn phải, da niêm mạc vàng, phù hai chân... thì bệnh đã ở giai đoạn muộn.

Tại thời điểm này, người bệnh thường trực nguy cơ xuất hiện những biến chứng nặng của bệnh gan mạn tính như cổ trướng xuất huyết tiêu hóa nặng viêm phúc mạc màng bụng nhiễm trùng nặng, suy chức năng gan thận, thậm chí hôn mê gan. Mặc dù suy chức năng gan và hội chứng tăng áp lực tĩnh mạch cửa với vàng da cổ trướng hay bệnh não gan vẫn có thể đảo ngược bệnh theo chiều hướng tích cực khi mà người bệnh quyết tâm kiêng rượu tuyệt đối, tuân thủ điều trị chuyên khoa, được chăm sóc tốt và dinh dưỡng đầy đủ.

Các giai đoạn xơ gan.

Khó khăn trong điều trị

Viêm gan do rượu nếu không kịp thời và kiên trì điều trị sẽ dẫn đến nhiều tác hại nghiêm trọng. Bệnh tiến triển với hoại tử tế bào gan kéo dài, tổ chức hoại tử thay thế bằng mô xơ hóa làm cho cấu trúc gan thay đổi, chức năng gan suy giảm và hoạt động kém hiệu quả viêm gan mạn tính hoạt động lâu dài sẽ phát triển thành xơ gan. Xơ gan được coi là tiền ung thư gan và nguy cơ xuất hiện ung thư gan là rất cao, làm giảm sức đề kháng giảm sức lao động và rút ngắn tuổi thọ

Biến chứng nguy hiểm nhất ở bệnh nhân xơ gan là xuất huyết tiêu hóa do hội chứng tăng áp lực tĩnh mạch cửa, gây tử vong.

Theo PGS.Thịnh, điều trị nhóm bệnh nhân xơ gan do rượu khác hẳn với nhóm bệnh nhân viêm gan và xơ gan do virus B hoặc C. Muốn điều trị có kết quả tốt, đầu tiên bệnh nhân phải được điều trị nội khoa tích cực để xử trí biến chứng và nguy cơ biến chứng nặng có thể dẫn đến tử vong. Kế tiếp là quản lý và giám sát người bệnh kiêng rượu sau khi ra viện. Để làm được điều này thì cần phối hợp chặt chẽ giữa thầy thuốc bệnh nhân, gia đình, cộng đồng. Đặc biệt là tư vấn để bệnh nhân nhận thức và có nỗ lực rất lớn để cai rượu.

Biến chứng nguy hiểm nhất ở bệnh nhân xơ gan là xuất huyết tiêu hóa do hội chứng tăng áp lực tĩnh mạch cửa, đây là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu của  bệnh này. Xử trí biến chứng này hiện còn rất khó khăn tại hầu hết các bệnh viện trong cả nước bởi đây là một cấp cứu nội- ngoại khoa đòi hỏi các bác sĩ có chuyên môn sâu và kỹ thuật hiện đại.

Những năm gần đây, với chiến lược sử dụng kháng sinh thuốc vận mạch nội soi can thiệp cầm máu cấp cứu đã làm thay đổi tiên lượng của bệnh và giảm tỷ lệ tử vong. Tại Bệnh viện TƯQĐ 108 triển khai thành công kỹ thuật tạo shunt cửa- chủ trong gan (hay còn gọi là kỹ thuật TIPS) đã làm tăng chất lượng xử trí cấp cứu và điều trị dự phòng chảy máu tiêu hóa do hội chứng tăng áp lực tĩnh mạch cửa.

Để điều trị khỏi bệnh, ổn định lâu dài thì cần loại bỏ nguyên nhân gây bệnh. Khi bệnh nhân được ra viện, cần ngừng uống rượu và đồ uống có cồn gia đình và người thân cần kiên nhẫn để giúp người bệnh thay đổi lối sống thói quen uống rượu, chất lượng sống tốt, có chế độ ăn đầy đủ dinh dưỡng; luôn hợp tác cùng bác sĩ chuyên khoa gan mật để nhận được tư vấn và hướng dẫn chế độ điều trị tốt nhất. Nếu bệnh nhân không thể từ bỏ thói quen uống rượu thì gia đình nên đưa bệnh nhân đến khám chuyên khoa thần kinh- tâm thần hoặc các trung tâm cai rượu để cai rượu hiệu quả.