Aspirin là gì? Vì sao không dùng thuốc aspirin cho trẻ em?

Aspirin là thuốc có tác dụng hạ nhiệt, giảm đau rất thông dụng. Tuy nhiên, do thuốc có những tác dụng không mong muốn đáng ngại nên cần thận trọng dùng hoặc không dùng trong một số trường hợp, trong đó có trẻ em.

Những quan ngại khi dùng cho trẻ

Aspirin thúc đẩy sinh ra hội chứng Reye: Những người dưới 19 tuổi, khi bị nhiễm virut (cúm Influenza týp B thủy đậu ) sẽ có nguy cơ bị hội chứng Reye.

Hội chứng Reye là bệnh lý não - gan hiếm gặp, chủ yếu xuất hiện ở trẻ em với biểu hiện phù não (nhưng không thâm nhiễm tế bào), thoái hóa tế bào thần kinh não; suy gan nhiễm mỡ tiến triển nhanh chóng gan to (nhưng rất ít hay không vàng da) tế bào gan chứa đầy các không bào chứa mỡ; được mô tả gọn trong cụm từ “nước não và mỡ gan”.  Nếu không kịp thời cứu chữa sẽ tử vong sau vài giờ, nếu kịp thời cứu chữa có thể hồi phục nhưng thường để lại  khuyết tật nhẹ hay di chứng về não.

Ở những người bị hội chứng Reye trong máu thường có nồng độ cao aspirin hay dẫn chất có gốc salicylat, còn những người không bị hội chứng Reye thì trong máu không có hay có nồng độ các chất này không đáng kể. Do đó, aspirin hay dẫn chất có gốc salycylat là tác nhân thúc đẩy sinh ra hội chứng Reye khi nhiễm virut. Khi trẻ bị nhiễm virut (cảm cúm, thủy đậu) không dùng aspirin, nếu lỡ dùng thì khi có các biểu hiện bất thường cần chuyển nhanh lên tuyến trên cứu chữa kịp thời (có thể cứu sống, đỡ di chứng).

Aspirin gây viêm loét dạ dày:  Trẻ em (đặc biệt là trẻ nhỏ) niêm mạc dạ dày chưa trưởng thành sinh lý bình thường có sự phân tiết acid thấp. Trong khi đó aspirin là acid acetyl salicylic, có tính acid sẽ trực tiếp làm tăng acid dạ dày gây cồn cào khó chịu, hủy hoại các tế bào biểu mô.

Mặt khác aspirin ức chế COX-1 (cyclo-oxygenase-1) làm giảm tiết ra các prostaglandin (PG). Từ đó, không sinh ra đủ các chất bảo vệ (chất keo natri bicarbonat), tăng sự tiết dịch vị làm niêm mạc dạ dày tá tràng bị bào mòn, viêm loét, xuất huyết; giảm lưu lượng máu đến dạ dày nên khó hồi phục khi có các tổn thương này. Do đó, không dùng aspirin cho trẻ em, đặc biệt trẻ nhỏ tuổi.

Aspirin gây rối loạn cân bằng đông máu - chảy máu: Do aspirin ức chế COX-1 mà làm giảm throboxanA2 nên làm giảm tập kết tiểu cầu chống đông máu. Điều này có lợi cho người bị bệnh tim mạch để ngăn ngừa sự đông máu, nhưng lại có hại cho người đang bị chảy máu hay có nguy cơ chảy máu, làm giảm sự vững bền của mao mạch, gây xuất huyết, kéo dài thời gian chảy máu.

Với trẻ bình thường, dùng aspirin không có lợi (vì dùng lặp lại nhiều lần sẽ gây rối loạn cân bằng đông máu - chảy máu). Với trẻ em bị chảy máu (do tổn thương), bị ban xuất huyết dưới da hay bị sốt xuất huyết thì dùng aspirin càng nguy hiểm. Ví dụ: khi bị sốt xuất huyết sẽ có xuất huyết dưới da và xuất huyết đường tiêu hóa nếu dùng aspirin thì không cầm được chảy máu, dẫn đến tụt huyết áp trụy tim mạch tử vong.

Aspirin gây dị ứng: Trẻ em đặc biệt là trẻ có cơ địa dị ứng thường hay bị dị ứng nhưng khả năng  chống dị ứng lại thấp. Aspirin là tác nhân hay gây dị ứng có khi nhẹ (nổi mày đay, ban xuất huyết) nhưng có khi rất nặng (sốc phản vệ).

Aspirin gây ra các triệu chứng về hô hấp: Bộ máy hô hấp của trẻ rất nhạy cảm, aspirin có thể gây ảnh hưởng xấu đến hệ hô hấp của trẻ (với trẻ sơ sinh và nhỏ tuổi có thể làm cho trẻ giảm hoặc suy hô hấp đặc biệt gây co thắt phế quản làm nặng thêm bệnh hen cho những trẻ bị mắc bệnh này.

Aspirin làm tăng huyết áp: Bệnh tăng huyết áp vô căn thường có ở người lớn tuổi. Nhưng do các yếu tố nguy cơ nào đó trẻ có thể bị tăng huyết áp ngay ở tuổi thiếu niên (ví dụ trẻ bị béo phì). Do ức chế COX-1 aspirin làm giảm PG-I2, tăng giải phóng rennin nên sẽ gây tăng huyết áp. Điều này sẽ không lợi cho các em đang bị tăng huyết áp.

Aspirin gây hại thận: Trẻ em nhất là trẻ sơ sinh thì chức năng lọc của cầu thận và thải trừ thuốc qua ống thận kém. Trong khi đó, aspirin thải trừ chủ yếu qua thận, nên khi dùng cho trẻ thì sự thải trừ aspirin sẽ chậm, dễ gây độc. Ngay với người lớn dùng lâu dài, thì do ức chế COX-1, aspirin sẽ làm giảm PG-I2 ở thận, giảm lưu lượng máu nuôi thận, giảm độ lọc cầu thận, giải phóng renin, gây rối loạn nước - điện giải, rối loạn chức năng tiểu cầu thận viêm thận mô kẽ hoại tử nhú thận suy thận cấp tăng kali máu. Trẻ nhỏ dùng aspirin lặp lại nhiều lần càng dễ xảy ra các tai biến này. 

Vì vậy, cho dù aspirin bán không cần đơn thì cũng không được tùy tiện dùng aspirin cho trẻ em dưới 16 tuổi. Trong các trường hợp trên nếu cần có thể được thay bằng paracetamol (dùng loại paracetamol đơn).

Chỉ dùng trong trường hợp đặc biệt

Aspirin được cân nhắc dùng cho trẻ trong các trường hợp đặc biệt sau:

Bị thấp do liên cầu khuẩn:

Nếu không được điều trị thì trẻ bị viêm nhiều cơ quan đặc biệt có thể gây tổn thường các cơ vân tim để lại di chứng hẹp hở van tim Do đó, ngoài việc dùng thuốc kháng liên cầu khuẩn (penicilin tiêm liều cao) người ta còn dùng aspirin kháng viêm.

Bị viêm khớp dạng thấp thiếu niên: Đây là dạng viêm khớp mạn thường gặp ở trẻ dưới 16 tuổi đi kèm với sốt, mệt, sụt cân. Cần dùng aspirin kháng viêm giảm đau hạ sốt

Bị bệnh tim liên quan đến huyết khối: Trẻ bị bệnh cơ tim giãn nở sẽ có nguy cơ bị huyết khối - nghẽn mạch gây ra các biến chứng tim mạch thứ cấp khác. Cần dùng aspirin để ngăn sự hình thành huyết khối - nghẽn mạch.

Bị hội chứng Kawasaki: Hội chứng này xảy ra ở mạch máu nhỏ và trung bình, gây dị ứng nặng ở mạch vành. Dùng aspirin để giảm tổn thương mạch vành (vì tổn thương ở mạch vành sẽ ảnh hưởng đến việc cung cấp máu cho tim).

Những trường hợp dùng aspirin cho trẻ dưới 16 tuổi (nói trên) phải do thầy thuốc chỉ định. Trong quá trình dùng cần theo dõi chặt chẽ những tác dụng không mong muốn của thuốc Trường hợp đang dùng thuốc trẻ gặp bất kỳ một trường hợp nào có liên quan đến chống chỉ định của aspirin (như nhiễm virut, chảy máu, lên cơn hen dị ứng ) cần ngừng dùng thuốc và báo ngay cho thầy thuốc để có biện pháp xử lý kịp thời.